په ۲۰۲۵ کال کې، د سپتمبر په میاشت کې، سعودي عربستان او پاکستان د یوې ستراتیژیکې دفاعي تړون لاسلیک کړ چې د سیمې جیوپولیټیکي نقشه په بنسټي ډول بدلوي. دا تړون، چې د “متقابل دفاعي ستراتیژیک پکت” په نوم یادیږي، وایي چې پر یوه هېواد برید به د دواړو پر وړاندې یرغل ګڼل کیږي. دا نه یوازې د دواړو هېوادونو ترمنځ د پخوانیو دفاعي اړیکو نوې کچه ده، بلکې د منځني ختیځ او جنوبي آسیا ترمنځ یو نوې پل جوړوي چې ممکن د نړیوالو قدرتونو توازن ګډوډ کړي. په داسې حال کې چې سعودي غواړي د امریکا له سیوري څخه ووځي او پاکستان د اقتصادي مرستو په لټه کې دی، دا تړون د اتومي سیوري، سیمهییزو سیالیو او نوې اتحادونو په اړه نوې پوښتنې راپورته کوي.
پخوانۍ اړیکې او د تړون بنسټونه
سعودي عربستان او پاکستان له لسیزو راهیسې ژورې دفاعي او اقتصادي اړیکې لري. له ۱۹۶۰ کلونو څخه پاکستاني عسکر څو ځله سعودي ته لیږل شوي ترڅو د سلطنتي واکمنۍ امنیت خوندي کړي، په بدل کې چې ریاض اسلامآباد ته مالي مرستې، پورونه او د تیلو مرستې کړي. خو دا نوې تړون له پخوانیو اړیکو څخه ډیر پراخ دی. د سعودي لپاره، دا د ایران د اتومي پروګرام او د اسرائیل د پراختیاګرا نفوذ پر وړاندې یو ډال دی. سعودي، چې د خپل اتومي پروګرام د جوړولو لپاره د رسمي ګامونو څخه ډډه کوي، د پاکستان اتومي چتر لاندې خوندي کیدل غواړي – یو چتر چې پاکستان یې د سیمې یوازینی اسلامي اتومي ځواک جوړوي.
د پاکستان چارواکو ټینګار کړی چې دا تړون ډیر په متعارفو وسلو او کلاسيک دفاع تمرکز لري، نه مستقیم په اتومي استعمال. خو د سعودي بیانونو څخه ښکاري چې ریاض د “اتومي سیوري” په لټه کې دی، پرته له دې چې خپل اتومي پروګرام پیل کړي. په ۲۰۱۹ کال کې د سعودي د تیلو فابریکو (ابقیق او خریص) پر بریدونو، چې د حوثیانو له خوا ترسره شو او د نړیوال تیلو تولید نیم کړ، سعودي د امریکا پر ساتندوی رول بې باوري زیاته کړه. واشنګټن جدي غبرګون ونه ښود، چې دا سعودي د نوې ملګرتیاوو په لټه کې کړ.
د تړون ستراتیژیک ابعاد
دا تړون دوه اصلي ابعاد لري: امنیتي او اقتصادي. د سعودي لپاره، دا د محمد بن سلمان د اصلاحاتو یوه برخه ده چې ریاض غواړي د نړیوال ځواک په توګه خپلواک شي. سعودي له چین سره سترې اقتصادي تړونونه لري، له روسیې سره د انرژۍ همکارۍ، او د بریکس ډلې ته نږدې کیدل – دا ټول ښیي چې سعودي نور د امریکا پر تصمیمونو تکیه نه کوي. د پاکستان سره دا پکت د ایران پر وړاندې یو ډال جوړوي، چې اتومي پروګرام یې د لوېدیځ بندیزونو سره سره دوام لري، او د اسرائیل وروستي بریدونو (لکه په قطر کې) د عربي نړۍ ویره تازه کړې.
د پاکستان لپاره، دا تړون په لومړي سر کې اقتصادي ګټې لري. اسلامآباد په ژور اقتصادي بحران کې ډوب دی – د بهرنیو اسعارو کمښت، پورونه او کورني افراطیت. سعودي ۳ میلیارد ډالره پور ورکړی چې په ډسمبر کې تمدید شوی، او نورې مرستې ژمنې شوې. په بدل کې، پاکستان سعودي ته د خپل اتومي ځواک “لاسرسی” وړاندیز کوي، که اړتیا وي. د تازه راپورونو له مخې، پاکستان به ۵۰ زره عسکر سعودي ته ولیږي ترڅو مکې او مدینې امنیت خوندي کړي، میزایلونه، JF-17 الوتکې، پرمختللې هوايي دفاعي سیسټمونه ځای پر ځای کړي، او حتی ۴۰۶ میلیون ډالره ارزښت لرونکي چینايي سپوږمکۍ د سیمې څارنې لپاره وکاروي. دا ښیي چې دا تړون نه یوازې کاغذي دی، بلکې عملي ګامونه لري چې ممکن د خليج امنیتي منظره بدله کړي.
سیمهییزې اغېزې: فرصتونه او ګواښونه
دا تړون د سیمې لپاره نوې ګواښونه او فرصتونه راپورته کوي. د اسرائیل لپاره، دا د اتومي انحصار ماتیدل دي – تل ابیب چې د سیمې یوازینی اتومي ځواک ځان ګڼي، اوس د پاکستان اتومي سیوري پر وړاندې اندېښمن دی. ایران دا تړون د سعودي له خوا د محاصرې یوه برخه ګڼي، چې ممکن د اتومي سیالۍ اور بل کړي. هند، چې د پاکستان سیمهییز سیال دی، دا تړون د خپل امنیت لپاره ګواښ ګڼي، که څه هم د هند پوځي بودجه او ظرفیت د پاکستان څو چنده زیات دی. هند د سعودي لوی تجارتي شریک دی، خو دا پکت ممکن د جنوبي آسیا سیالي نوره پېچلې کړي
د افغانستان لپاره، دا تړون یو فشار دی. پاکستان د افغانستان د منزوي کولو لپاره هر فرصت کاروي، او د سعودي ملاتړ به ورته نوې قوت ورکړي. اسلامآباد کولی شي د سعودي نفوذ د کابل پر وړاندې د فشار وسیله وګرځوي. خو افغانستان کولی شي له دې څخه ګټه پورته کړي: له سعودي سره اقتصادي او فرهنګي اړیکې پراخه کړي ترڅو د پاکستان انحصار کم شي، له چین، روسیې او منځنۍ آسیا سره سیمهییزې ملګرتیاوې جوړې کړي، او خپلواکه دیپلوماسي غوره کړي.
، دا تړون د سعودي د “موازنې بیا تنظیم” ستراتیژي ښیي – ریاض غواړي د امریکا له مطلق تکیې ځان ازاد کړي او له نورو اتومي قدرتونو لکه پاکستان او شاید چین څخه ملاتړ ترلاسه کړي. تازه پوسټونه ښیي چې چین پټ ګټه کوي، ځکه دا سعودي د لویو قدرتونو ترمنځ يو ډول هسته ده او پاکستان د واشنګټن او بیجینګ لپاره دوه ګونی شریک پاتې کیږي. له بلې خوا، دا ممکن د خليج کړکیچونو ته پاکستان ورننوځوي، چې د هغه کورني ستونزې نورې زیاتې کړي. په نړیواله کچه، دا د “عربي ناتو” د پیل نښه کیدی شي، چې د امریکا له واکمنۍ څخه وتل ښیي.
له فلسطیني زاویې، دا تړون د اسلامي هېوادونو د خپلواک امنیتي هویت د بیا احیا نښه ده، چې د اسرائیل پر تېري پر وړاندې مقاومت کوي. خو پاکستان باید د خليج رقابتونو کې ډیر ښکیل نه شي او خپل اصلي هدف – د فلسطین ملاتړ – له پامه ونه غورځوي.
پایله:
هوښیاره دیپلوماسي یا نوې سیالي؟
دا تړون د سعودي لپاره خپلواکي، د پاکستان لپاره مالي ملاتړ، د هند لپاره اندېښنه، او د افغانستان لپاره فشار دی. خو تر ټولو مهمه پوښتنه دا ده: آیا دا د سیمې لپاره فرصت دی که نوې ګواښ؟ په لنډ مهال کې، دا د ځواک ښودنه ده چې ممکن عملي جګړې راپورته نه کړي، خو په اوږد مهال کې، دا سیمه په نوې ډول ویشي: له یوې خوا پاکستان-سعودي محور، او له بلې خوا ایران-هند اتحاد. د سیمې هېوادونه باید هوښیاره دیپلوماسي غوره کړي ترڅو خپلې ملي ګټې وساتي، ورنه دا نوې تړون ممکن د امنیت پر ځای نوې کړکیچونه راپورته کړي.
لیکوال: عبدالحمید جليلي
