سریزه:
سلام ملګرو.
د شیشه میډیا بلي خپروني ته ښه راغلاست. زموږ د دي خپروني مېلمه ښاغلی دای فولادي دی. په شیشه میډیا کې د معمول دود خلاف، زه غوره ګڼم چې نن ورځ موږ د دای فولادي سره د خبرو اترو په جریان کې د هغه د شخصیت، افکارو او تجربو سره نورهم وپیژنو، کوم چې وايي « د ټولنې د نن او راتلونکو نسلونو لپاره پوهاوی » تر سرلیک لاندې بیانوي، یو بل سره وپیژنو.
تر ټولو نوي خبره چې ښاغلي دای فولادي مطرح کړي « له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو تګلاره » ده.
موږ به له ښاغلي دای فولادي سره خپل بحث له همدې ټکي پیل کړو او غواړو پوه شو چې د دې تګلارې مانا څه ده او آيا دوی غواړي چې په ښکاره بڼه ووايي چې هزاره ګانو يو قومي ځواک درلود کوم چې په ځانګړي وخت او د ځانګړو دلایلو له مخې له دې قوم څخه اخیستل شوي دي او اوس د دې وخت دی چې دا ځواک بیرته دوی ته ورکړل شي. که داسې وي، نو دا ځواک څه وا؟ چیرته وا؟ او اوس به څنګه او د کومو حل لارو سره هزاره ګانو ته راوګرځول شي.
نوې دوره، نوې تګلاره
شیشه میډیا: ښاغلی دای فولادي، سلام. موږ خوشحاله یو چې تاسو د شیشه میډیا په دې خپرونه کې له ځان سره لرو. موږ د تل په ځیر په شیشه میډیا کي خبره د خپروني د مېلمه په لنډه پېژندني سره پیل کوو؛ زه نن غوره ګڼم چي تاسو کومه نوې نظریه چي مطرح کړي او نوم مو يې « له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو تګلاره » ده ډیره وپیژنو. د دي تګلاري څخه ستاسو مطلب څه دی؟
دای فولادي:سلامونه تاسو او ټولو مینه والو ته چې موږ ویني او په دې پاڼه کې تعقیبوي. که له تیر تاریخ څخه تیر شو، لږ تر لږه هزاره ګان هغه ځواک چې د امير عبدالرحمن په وخت کې يې درلود او د تاریخ له مخې – لیکل شوي تاریخ – له امیر عبدالرحمن سره په درې کلنه جګړه کې هزاره ګانو خپل زور وښود چي وروسته، موږ د هزاره ګانو پروړاندې د تاوتریخوالي په شدت کې د هغه ځواک ویره وینو. اوس، نو د استعمار مداخله وه او امير عبدالرحمن د روس او برتانوي هند د دوو مستعمرو په هوکړې سره واک ترلاسه کړی وو او د هغه وخت د انګرېزانو پوځي او مالي مرستې امير عبدالرحمن ته ورسیدي او البته داخلي تېروتنې یا داخلي خیانتونه هم وشول او هغه ډله سقوط شوه او هغه ځواک وپاشل شو.
له هغه وروسته، سل کاله وروسته، یوه پیړۍ چې ما « خاموشه پیړۍ»بللې ده، د هزاره ګانو لپاره خاموشه پیړۍ، موږ د کابل د لویدیځ په مقاومت کې بیا یو ځواک لرو. هغه ځواک چې بالاخره یې دا ثابته کړه چې د هزاره ګانو له رضایت پرته په افغانستان کې سیاسي نظام نه شي جوړیدلی. چي د هغه مقاومت په سر کی مزاري او په وجود يې خلک وو. که د کابل په لوېدیځ کې د هزاره ګانو مقاومت یا واک تر يوازي مزاري پوری را کم کړو، زما په اند دا سم قضاوت نه دی، ځکه هغه مقاومت چی مقامت يي جوړ کړ، خلکو جوړ کړ او تاسو په خپله شاهد یاست چي د وحدت ګوند مرکزي شورا په خپله د مزاري او خلکو سره د هغه د اړیکو لپاره یوه پونده آشیل شوی وو.
له مزاري څخه نږدې دېرش کاله وروسته تر اوسه موږ یو ځل بیا د هزاره ګانو د واک د زوال او سقوط شاهدان یو. د هزاره سیاست له هغه معنی خالي شو چې سیاست یې لري. د یو سیاستوال یا د سیاسي علومو د محصل په توګه زما د سیاست تعریف داسې نه دی چې د سیاسي علومو له اصولو سره په ټکر کې وي، هغه دا دی چې سیاست د خلکو د حقونو او آزادیو د ګټو لپاره د واک مدیریت دی. که د واک له کټګورۍ څخه د خلکو د حقونو او ازاديو په ګټه سیاست خالي کړئ، د سیاست لپاره هیڅ شی نه پاتې کیږي.
په تیرو دیرشو کلونو کې د هزاره ګانو په سیاسي ادبیاتو کې هغه مشران چې د وحدت ګوند په نوم راغلل او وحدت یې څو ټوټي کړ او هغه پوهان چې د آخوندانو تر سیاسي چتر لاندې راغلل، دوی د ایراني فقهاوو د ماډل پر بنسټ سیاست وکړ، هغه څه چې موږ یې نه لرو هغه د واک مسله ده. زموږ لپاره واک یوه چوکی هغه هم دوهم او دریم لاس چوکی پورې محدود وو …
مګر تاسو نشی کلوی د واک په مسله کي شپږمه ګوته وئ. د واک په مسله کې، تاسو هغه څه ووایاست چې تاسو یې ویل غواړئ. خو له مزاري وروسته په تېرو دېرشو کلونو کې د هزاره ګانو په سياست کې داسې يوه خبره هم نه ده ويل شوې چې هزاره وو او هغه خبره د افغانستان د ټولو توکمونو د حقونو او ازادۍ په خاطر د واک د عادلانه مديريت خبره وي. که چيري غیر پښتون ګټه اخیستونکو سیاستوالو د واک مسله له سیاست څخه جلا کړله، هغه کم عقله پښتانه سیاستوال چې خبره مي کرزي او غني ته متوجه ده – غوښتل یي چې په یو ډول معاملې سره ملي واک انحصار کړي. پام مو وي چې په افغانستان کې د ملي واک د مسئلې حل نه د پښتنو په انحصار او چلونو لاس ته راځي او نه هم د غیر پښتنو په سیاست کې د واک د مسلې څخه په تیښتې سره. له بده مرغه هر څه چې ورته ووایو – جهالت یا خیانت یا د عقل نشتوالی – دا عمل په تیرو شلو کلونو کې ترسره شو او پایله مو د جمهوریت په سقوط کې ولیده. البته، نور عوامل لکه فساد، د ډیورنډ د کرښې مسله او داسې نور هم په دې سقوط کې ښکیل وو، چې موږ اوس ترې تیریږو.
اوس ما د « له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو تګلاره»نظریه وړاندې کړي ده او د دې لپاره چې دا تګلاره په واقعیت بدله شي، موږ سیاسي یووالي ته اړتیا لرو. البته، سوچه سیاسي یووالی شتون نلري. خو هغه څه چې د کثرت ګرایي (پلورالیسم)په نوم يې وايي، د يوه ملت او پرمختللي هېواد په چوکاټ کې ښه دي. مګر د تبعیض او جبر لاندې د قوم په چوکاټ کې، دا یوه د ادبیاتو خبره وه چي د محقق او خلیلي اړونده قلم په لاس لرونکو او همداسي نور د هزاره ګانو په منځ کي مطرح شول لکه څنګه چي دیموکراسي ده، کثرت ګرایي (پلورالیسم) دی او په دې توګه دوی غوښتل هغه سیاسي منافقت توجیه کړي چې دوی په هزاره ګانو کې د پرمختللو ارزښتونو په پلان کې راوستل. په داسې حال کې چې تاسو په قبایلي ټولنه کې ژوند کوئ، تاسو په داسې ټولنه کې ژوند کوئ چیرې چې د طالبانو سره د امریکا او انګلستان په جوړجاړي کې ټول نظام سقوط وکړ او تاسو به د یو رجعت کوونکي رژیم تر ملي جبر لاندې یاستی.
د هزاره سیاسې یووالی
شیشه میډیا: کله چې تاسو د هزاره سیاسي یووالي یادونه کوئ، تاسو غواړئ په داسې ډول ووایئ چې په حقیقت کې د هزاره قوم ځواک هزاره ته د بیرته راستنیدو لپاره ستاسو تګلاره د هزاره ګانو ترمنځ د یووالي او سیاسي یووالي له رامنځته کولو څخه پیل کیږي. ایا تاسو فکر کوئ چې دا ادعا د هزاره ګانو د حقیقت پراساس ده ، د سیاسي پرمختګ شالید او هغه حرکتونو ته په پام سره چې په ټولنه کې د مختلفو قدرتونو د جوړجاري له امله شتون لري، آیا ستاسو په وړاندې کومه اسانه لار شته؟
دای فولادي: که تاسو زما لیکنې لوستلې وي، زه تل د هزاره ګانو سیاسي یووالی یو ستونزمن او اوږده لاره بولم؛ ځکه چې د توکمیزو ډلو داخلي سقوط له سیاسي نظره یوه استخباراتي پدیده ده. یعنې څومره چې پاکستان د پښتنو د سیاسي یووالي په اړه حساس دی، ایران هم د هزاره ګانو له سیاسي یووالي سره حساس دی. ولې په وروستیو ۴۴ کلونو کې ایران موږ ته د یوه یو موټی سیاسي ګوند پر ځای اته سیاسي ګوندونه صادر کړل؟ او یا ولې لویدیځ له سعودي عربستان او پاکستان سره اخوانیت د اوو ګوندونو په چوکاټ کې د سنیانو لپاره رامنځته او پیاوړي شول؟ د نیابتي جګړو ماهیت دا دی چې د افغانستان سیاست په ډلو وویشل شي تر څو که یوه ډله سرکښه شي د بلې نیابتي ډلې له خوا اداره کیږي.
کله چې ټولنه په سیاست کې یو موټی شي، د خپلواکي ټاکنې او پریکړې واک ترلاسه کوي. ایران د دې یووالي تریخوالی د کابل په لویدیځ کې وڅکلو. موږ ولیدل چې ایران باید د لویدیځ کابل مقاومت ته د خپلو غوښتنو د حکم کولو پر ځای د لویدیځ کابل مقاومت ته وګوري. ستا په یاد دي چې مزاري د خدادادي په نوم د ایران د استخباراتو یو کس په څپیړه ووهو، ولې؟ ځکه چي هغه حکم کولو. شاید هیچا د افغانستان خلکو ته دا خبره نه وي کړې چې مزاري لومړنی مشر و چې د ایران د استخباراتو کس یې په څپیړه ووهلو او له خپل دفترنه ي ویستلو او ورته یې وویل چې موږ ستاسو مزدوران نه یو چې پر موږ حکومت وکړي.
ښه تاسو وینئ چې ایران په داسې وخت کې د هزاره ګانو سیاسي یووالی له منځه یوړ چې د کابل په لویدیځ کې د هزاره ګانو د مقاومت لپاره د ژوند اوبو په څیر و. د ژوندي تاریخ په توګه، تاسو ولیدل چې کار په پای کې چیرته لاړ؟ د ۱۳۷۳ کال د وږې د میاشاي تر ۲۳ پورې چې موږ د کابل په لویدیځ کې د کودتا او په تاریخ کې د یوې چاودنې په توګه تعریفوو.
بیا به تاسو پوه شئ چې ولې زه وایم چې د هزاره ګانو سیاسي یووالی یو ستونزمن او اوږده لاره ده. ایران یوازې په سیاسي ډګر کې د کابل په لویدیځ په مقاومت کې ماتي ونخوړه، دا د ټولو هغه تګلارو ماتي وه چی دي هیواد په هزراه ګان کي د ننه د مذهب په نوم تعقیبیدله. د ایران د ماتې لامل هغه سیاسي یووالی و چې د مزاري او خلکو تر منځ را منځ ته شوی وو. تاسو شاهد یاست چې د وحدت ګوند مرکزي شورا تل د دې یووالي پر وړاندې د دیوال په څیر عمل کړی او تل یې خنډونه اچولي دي.
وروسته، له نېکه مرغه چې تاسو او زه د ټولنې په سیاسي او مذهبي ادب کې د هزاره نوم په راژوندي کولو کې ګډه ونډه لرو. د «زمونږ د نن » او «دعدالت لپاره دوره»په خپرونو سره چې د هغه وخت د نسل لخوا ومنل شول او بریالي شول، دا عملیه تر ډیره حده د ایران د ماتې د ساتلو لپاره اغیزمنه وه. او د ایران ماتي په دي کي وه چې نور یې د هزاره ګانو په منځ کې د شیعه په نوم سیاست نه شو کولی او دا ناشوني وه چې د هزاره ګانو په سیاست کې به افراطي هزاره ګان پیدا کړي چې د ایران له ګټو سره سم عمل وکړي. په تیرو شلو کلونو کې تاسو ولیدل چې یو شمیر هزاره کډوالو چې په ایران کې یې زده کړې کړې وي، دوی هېواد ته راستانه شول او د ایران د استخباراتو په مرسته یې د وزارت، معینیت او پارلمان تر مقامونو ورسېدل. دغو کسانو نه یوازې هڅه وکړه چې د ولایت فقیه حکومت ماډل په هزاره ټولنه کې پلي کړي چې د ملا سیاست تعقیبولو پوهنتون دی، خو دوی هم په پراخه کچه سیاسي سقوط ته لمن ووهله. ایا دا د حیرانتیا خبره نه ده چې د پوهنتون یو استاد د پوهي، عقل، او نورو ټولو ادعاوو سره سره په سیاست کې دومره کم عقله دی چې د یوه نا لوستي مشر تر سیاسي تسلط لاندې راشي؟
شیشه میډیا:ښه، د خبري یوه برخه چې تاسو یې مطرح کوی، البته چې تاسو یې رنګینه هم ګڼئ، د استخباراتو رول دی، په دې کې هیڅ شک نشته. ځکه چي افغانستان داسي ځانګړي حالت لري، د بې وزلۍ سره چې دا ټولنه لاس او ګریوان ده، دا ستونزې لري چې پخپله د دې نیابتي جګړو لپاره یو بستر رامنځ ته کوي؛ خو د هزاره ګانو د سیاسي یووالي د سقوط بله برخه د ټولنې د طبقو د جوړښت او ترکیب او حتی د هغې د کورنیو اړیکو له امله رامنځته کیږي. اجازه راکړئ چې دلته د دولسو امامي شیعه ګانو، اسماعیلي شیعه او هزاره سني درېو فرقې یادونه وکړم چې له اوږدو تاریخي تجربو وروسته اوس د هزاره هویت تر چتر لاندې سره یو ځای شوي دي. دا حقیقت د نورو عواملو سره سره لکه د ډله ایزو او توکمیزو ګټو یا ایډیالوژیکي تعصبونو او مختلفو جګړو سره سره چې په ټولنه کې رامنځ ته شوي، که په څنګ کي پام وکړو، نو د هزاره ګانو د سیاسي یووالي لاره نوره هم ستونزمنوي. زه غواړم پوه شم چې دلته د دې ټوټه شوې ټولنې د راټولولو لپاره ستاسو تګلاره چې د دې ټولو سیاسي لوبو تابع ده، څه ده؟
دای فولادي:تاسو وګورئ، ځکه چې د افغانستان سیاست، لږ تر لږه په تېره نیمه پېړۍ کې، داسې سیاست دی چې تر ډېره له بهر څخه رهبري کېږي، موږ نشو کولی د قومي سیاست په ګډوډولو کې د استخباراتو د رول مسله ساده عنوان کړو، دا ټکی خورا مهم دی، په ورته وخت کې، موږ نشو کولی دا فکتور مطلق کړو او ووایو چې که دي شتون نه درلودی، نړۍ به ګل او ګلزار او له ګلونو ډکه وه. نه، داسې نه ده، ځکه چې کله تاسو راځی، سیاسي منافقت ووینئ شخصي ګټې هم په کې راځي. سیاست باید په طبیعت کې ډله ایز مشرتابه ولري او د ډله ایز عقلیت او ډله ایزو تجربو لخوا اداره شي؛ خو کله چې په سیاست کې شخصي ګټې مطرح شي، تاسو لیدلی شئ چې سیاسي منافقت د شخصي ګټو د خوندي کولو لپاره یو وړ بستر (پلیټ فارم) ګرځي. په تېرو دېرشو کلونو کې موږ وینو چې د شخصي ګټو له امله د هزاره سياست، د پښتون سياست او د تاجک سياست د ملي واک د مسئلې له حل څخه لېرې او په انفرادي معاملو تکيه وکړه.
ښه، کله چې د سیاست په شالید کې شخصي ګټې پورته شي او هغه څوک چې یو موټي او د عدالت په لور په ټولنیز منطقي مدیریت سره سیاست رهبري کړي، داسي یو شخص جوړیږي چي هڅه کوي چی د خپلو شخصي ګټو لپاره د چا ترڅنګ او څنګه چوکی او مقام ته ورسیږي او څنګه شخصي امتیاز ترلاسه کړي، له همدې امله دا یو ناورین دی چې مسؤلیت یې د هزاره ګانو د سیاستوالو په غاړه دی او د بهرنیو استخباراتو د اهدافو لپاره نه پاتې کیږي. تاسو وګورئ چې د روښنایي غورځنګ او یا په ځانګړې توګه د تبسم په پاڅون کې څومره يو موټی خلک دي، د سیل په ډول خلک د یوي احساساتي ، امنیتي او بشري حقونو مسله پسي سره یو موټی کیږي؛ مګر دا د مشرانو د شخصي امتیاز غوښتنو د معاملو سره د ماتي سره مخ کیږي. که موږ د ټولنیز یووالي هغه نمونه چې موږ یې په احساساتي، امنیتي او د بشري حقونو په برخو کې، په سیاست کې درلوده، ایا زموږ وضعیت به د اوس په څیر دردناک وو؟
تاسو شاهدان وی چې د تبسم په پاڅون کې خلیلي او محقق څه رنګه بي ځواکه شول په ځمکه او خاورو کې کیناستل، خو تر څو چې دوی وښوریدل ، بېرته د شخصي ګټو کرښې ته راستانه شول. په روښنایي غورځنګ کې مو ولیدل چې مشران او پلویان یې په دې پوه شول چې که له ولس سره نه وي، د تبسم پاڅون په خاورو کښیناستل به پر دوی تکرار شي. خو موږ وليدل چې څنګه يې د خپلو شخصي ګټو لپاره د روښنايي غورځنګ يو ځل بيا وپاشلو او مات کړ. په دې « روښنایي » ماتي کې تاسو د ایران د استخباراتو رول هم ګورئ، تاسو د هغو مشرانو رول ګورئ چې په نویمو دقیقو کې راځي او معامله کوي او غورځنګ پریږدي، په ورته وخت کې تاسو د غورځنګ د ځوانو مشرانو تېروتنې هم لرئ، چې موږ په ځای تحلیل کړې دي.
عملي حل لاره څه ده؟
شیشه میډیا: نو اوس خبره دا ده چې تاسو د هزاره ټولنې حالت ته په کتو سره د دې ګډوډې ټولنې د یوځای کولو لپاره کومه عملي حل لاره لرئ؟ له کوم ځای نه يي پیل کړو؟ د بېلګې په توګه که ووایو چې موږ درې ګامونه هغه بنسټیز ګامونه ګڼو چې له مخې یې د ټولنې سیاسي یووالي ته ورسېږو، دا درې ګامونه کوم دي؟
دای فولادي: زما په اند که دا موضوع له فکري او اخلاقي اړخه را پورته کړو، لومړۍ لاره دا ده چې هغه ډبرې چې د هزاره ګانو د سیاسي یووالي په لاره کې ولاړې دي او خنډونه یې جوړ کړي دي، همدوی باید په مهربانۍ سره ځانونه د سیاسي متقاعدینو په منځ کې جوړکړي، او د خپل عزت لپاره باید د ټولنې سیاسي یووالی پریږدي. زما مطلب په ځانګړې توګه محقق، خلیلي او ډاکټر مدبر او هغو کسانو ته چې په تېرو دېرشو کلونو کې یې هزاره ګان په سیاست او د ملي واک د مسئلې په حلولو کې تر ټولو ټیټې کچې ته رسولي دي. ما څو ځله ویلي دي چې که تاسو په خپل ځان کې هزاره خوښوی، مهرباني وکړئ په هزاره کې د ځان خوښولو څخه تیر شی. بس دی! ته په هزاره کې ځان ډېر خوښوې او ود ښوده چې ته په خپل ځان کې هزاره نه خوښوې. مهرباني وکړئ دا ناوړه دود بس کړئ. که دغو ښاغلو د دغه ناوړه دود ونه درولو، هغه څپې چې پیل شوې په پای کې به د دوی په سینه کی ولګیږي او له خپلي لارې له سره به یې بیرته کړي. دوی د ټولنې له نوې څپې سره له ګوښه کیدو پرته بله چاره نه لري. « له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو » تګلاره د شخصی ګټو په موخه نه ده. ټولنیزې ګټې هم په نظر کې نیسي او د هزاره ګانو د سیاسي یووالي په لاره کې هر هغه سیاستوال یا دا لویې ډبرې چې وغواړي خنډ شي، د هزاره ګانو د ګټو لپاره دا نوې څپې به دوی ونه زغمي.
شیشه میډیا: ښه، ستاسو دا غوښتنه د سیاست په ډګر کې د اخلاقي سپارښتنې په توګه وړاندې کیدی شي؛ خو دا سیاستوال ښايي اخلاقي سپارښتنې ونه مني او غاړه به ورته کینږدي. اوس که دوی ریښتیا سره ستاسو اخلاقي سپارښتنو ته پام ونه کړي، ستاسو راتلونکی اقدامونه، دویم او دریم ګامونه څه دي؟ که دوی خپل امتیازونه نه پریږدي یا که نور واکونه شتون ولري چې د دوی سره معامله کې خپله ګټه ویني او هڅه کوي چې دوی سره معامله وکړي، تاسو د هزاره ګانو توکمیز ځواک څنګه هزاره ته راګرځوئ، پداسې حال کې چې دا لویې ډبرې په لاره کې خنډ نشي؟
دای فولادي: ما مخکې تاسو ته وویل چې د دې لپاره چې د « له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو» تګلاره په حقیقت بدله کړو، په لومړي ګام کې موږ سیاسي یووالي ته اړتیا لرو. ښه، زموږ بحث دا دی چې سیاسي یووالی یو اوږد او ستونزمن کار دی. بیا نورې پوښتنې راولاړې شوې او دخبرو اترو سلسه ودرول شوه.
ما وویل چې سیاسي یووالی د یوې مطلقې پدیدې په توګه ناشونی دی. خو کله چې د سیاسي یووالي خبره کوو، لږ تر لږه له ۵۰ سلني پورته به د سیاسي یووالي تمه لرو، يعنې که د بېلګې په توګه د هزاره ګانو ۶۰ سلنه نخبه ګان یوې موافقې ته ورسیږي چي د ژغورلو لاره، د عزت او وقار لاره او د واک لاره، د نخبه ګانو د سياسي يووالي لومړی ګام دی، خپل هدف ته نږدې شوي یو.
راځئ چې په یاد ولرو چې خلک سره یو موټی دي. خلک تل د یو پیغام په تمه دي چې یو ځل یې د کابل په لویدیځ کې ترلاسه کړ او په هر قیمت یې تر شا ولاړ دي. په هر قیمت، د بې وزلۍ، د خپلو عزیزانو له لاسه ورکولو، د ورځې او شپې د بمباریو رواني فشار او د چاودنو او راکټونو غږونه، د افشارو او چنداولو عام وژنه او د هر څه تباهي او بربادي. د دې ټولو لګښتونو سره، د دې شعار یا موخې تر شا چې ویل یې، « زموږ په واک کې ځای چیرته دی؟»، ودریدل. په هماغه وخت کې مو ولیدل چې ایت الله محسني دا ادعا په یوه ځوکۍ سره پرتله کړه او ویې ویل چې دا څوکی پرستان دي او د یوې کلیدي څوکۍ له امله جنګ ته لمن وهي … نه ! د سیاست په نړۍ کې چې خبره د خلکو د حقونو او آزادیو د خوندیتوب ده، کله چي کلیدي چوکی وایئ، د دې موخه په مستقیم ډول د واک شریکیدل او د ملي واک د مدیریت په پروسې کې ونډه اخیستل دي. تاسو به پوښتنه کوی چي په « ملي واک کې زموږ ونډه چیرته ده؟» په همدي دلیل مزاري ویل چي « حق غوښتنه په معنی د دوښمنی نده ».
ښه، انحصاري واک یوه ناغوښتل شوی پدیده ده. دا مهمه نه ده چې د واک دغه انحصار د جمعیت اسلامي لخوا منځ ته راځي که د کرزي لخوا او غني یا ګلبدین حکمتیار او که طالب. د ملي واکمنۍ د انحصار پر وړاندې دغه واحد او پياوړی غږ د يوه صادق او پياوړي رهبر له شا څخه راپورته شو او ټولنه يې نسبي اتحاد او يووالي ته ورسوله.
له همدې امله، نن ورځ د نویو شرایطو په پام کې نیولو سره، کله چې تاسو په سیاست کې د نسبي سیاسي یووالي خبرې کوئ، تاسو په بیړنۍ توګه یو بل شي ته اړتیا لرئ، هغه د پرمختللي سیاسي ګوند جوړول دي. که سیاسي یووالی د یوه پرمختللي ګوند په چوکاټ کې تنظیم نه شي او خوځښتونه باید د پخوانیو وړاندوینو یا د ګوند د تګلارو او تاکتیکونو پر بنسټ اداره او رهبري نشي، سیاسي یووالی ستاسو څه په درد خوري؟ پرمختللئ ګوند هغه ګوند دی چي د چین دیوال مذهب د سني هزاره وو او اسماعلیه وو او دولس امامي پروړاندي نه وی. دا په دې مانا نه ده چې هر څوک دې خپل مذهب نه تیر شي او له سیاسي ګوند سره یوځای شي. نه، دلته هماغه مشهوره اصطلاح ده چي وایې: عیسی په خپل دین موسی په خپل دین. د پرمختللي او دیموکراتیک سیاست یوه اړتیا د خلکو د دیني او مذهبي عقیدو پیژندل او درناوی دي. په پرمختللي او دیموکراتیک سیاست کي تاسو د ټولو خلکو په ښه برخلیک فکر کوی چي د تاسو سره په ټول ګډ ټولنیز برخلیک کي شریک دي.
په سیاست کې د واک مسله راپورته کیږي او له همدې امله سیاسي یووالی د ملي واک د اداره کولو په پروسه کې د ننوتو لپاره یوه نه منونکې پدیده ده؛ ځکه واک په یووالي کې، کمزوري او ذلت په نفاق کې دی.
د هزاره سیاسي یووالي ننګونې
شیشه میډیا: ښه، کله چې د بحث دې برخې ته ورسیګئ، د دې یووالي په وړاندې غبرګون د نورو توکمونو او ټولنو تر منځ هم راپورته کیږي؛ د بېلګې په توګه، تاسو فکر کوئ چې د هزاره ګانو دغه سیاسي یووالي ته به د افغانستان د تاجکانو غبرګون څه وي؟ په ورته پام کي نیولو سره په تاجکانو کې دننه سني مذهبه هزاره ګان د سیاسي ګټو لپاره چې د تاجک په نوم حسابیدل، دوی بالکل ورسره شریک او یو څای وو.
اوس، دا سمه ده چې سني هزاره ګانو پخپله د تاجک تر چتر لاندې د شریکولو له سیاسي امتیاز څخه ګټه نه ده اخیستې خو دا امتياز د فارسي ژبې د يووالي او ونډو تر عنوان لاندې تاجکانو ته رسېږي او په طبيعي توګه، دا امتياز د دې ټولنې د سياسي او امتيازي اشخاصو د غبرګون سبب ګرځي. په همدې توګه، پښتانه چې د واک له توکمیز انحصار څخه برخمن دي، د هزاره ګانو سیاسي یووالی د ځان لپاره ننګونه ګڼي، ځکه چې د واک انحصار، حتی که د خلکو په مخ کې تمثیل کوي، په افغانستان کې قومي او توکميز مخينه لري او همدا لامل دی چې طالبان توکمیز لښکري تحریکوي او يا هم کرزی او غني يې توکمیز ملاتړ تحریکوي. زه غواړم دا پوښتنه وکړم چې کله تاسو له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو تګلاره تعقیبوئ، ګام په ګام سره دا پیچلتیا یا په اصطلاح تاسو په خپله، د لاري ستونزمنتیا نوره هم څرګندیږي. زه غواړم چې تاسو یوځل بیا پدې ټکي تمرکز وکړئ چي تاسو دغه ستونزمنه لاره له کومي کرښي تیرباسی چې د هزاره ګانو د سیاسي یووالي لپاره ستاسو خوځښت په افغانستان ملت کې د تفرقې او دښمنۍ د غوړېدو لامل نشي؟
دای فولادي: تر هر څه لومړی غواړم ستاسو په خبرو کې اصلاحیه راولم او هغه دا چې مهرباني وکړئ پښتون او تاجک مه وایئ. د توکمیزو ډلو مسله د توکمیزو سیاستوالو څخه جلا ده. غوره ده چې ووایو پښتون سیاستوال، تاجک سیاستوال او هزاره سیاستوال. موږ وینو چې هر یو دغه سیاستوال د ملت په نوم د یوې ځانګړې ډلې ګټې تعقیب کړي دي. هغه خيانت چې پښتون سياستوالو له پښتنو سره کړى دى بل چا نه دى کړى! ايا د طالبانو تر شا د نیابتي پوځ په توګه د توکمیز واک ټينګول رښتيا هم د پښتنو خدمت دى او که له پښتنو سره تاريخي خيانت؟ ځکه چې د پښتنو طالبانو واک د پښتون ولس څخه نه دی بلکې له پاکستان او نورو هېوادونو څخه دی.
نن چې طالب د علم او پوهې دروازې د افغانستان د ښځو پر مخ تړلې دي، ايا پښتانه روښنفکره او پښتون ولس ددې زيان درد نه احساسوي او نه پوهيږي؟ دا تور ناورین به په تاریخ کې د چا په نوم لیکل کیږي؟ په همدې ډول، تاجک سیاستوال، چې موږ یې اکثره پنجشیري سیاستوال ووایو، په تاجک ټولنه کې ورته ناورین نه دی اړولی؟ خوښیژي مي چې تاجک سیاستوال تر پنجشیري سیاستوالو محدود کړم، ځکه په وروستیو دېرشو کلونو کې د تاجک سیاست تقریباً د پنجشیریانو په انحصار کي وو. دا څه معنی لري چې تاسو د یوې ولسوالۍ یا ولایت څخه څو سوه جنرالان لرئ؟
همدا رنګه تاسو ازبک سیاستوالو ته ورسیږئ. تاسو وینئ چې ناورین په ورته ډول تکراریږي. ایا ازبک سیاستوال له دې وضعیت څخه چې له ازبکو سره شوی دی، بخښلی شي؟
شیشه میډیا: ښه، په پای کې، هغه څه چې تاسو یې غواړئ ووایاست، د ټولنې ځواک د دې خلک تمثیلوي چې د ټولنې د مشرتابه په سر کې راځي. يعنې دا سياستوال او د دوی هڅې د قوم، مذهب او ژبې تر چتر لاندې د سياسي امتيازونو د انحصار لپاره د ټولې ټولنې له برخليک څخه د دوی تر سرپرستۍ لاندې نه شي بېلولی. غواړم وپوښتم، چي تاسو د هزاره ګانو د سیاسي یووالي د رامنځته کولو په تګلاره کې دغه غبرګونونه څنګه ارزوئ؟
دای فولادي: زه ستاسو پوښتني ته ځواب ورکوم. که تاسو خبرو کي مداخله و نکړی، ستاسو پوښتنه زما په ذهن کې ده او زه هغه ته ځواب وایم. کله چې تاسو د هزاره ګانو د سیاسي یووالي مسله راپورته کوئ، تاسو په حقیقت کې د ورته تګلارې تر شا د پښتون، تاجک او ازبک د درد دوا هم ښکاره کوئ. که موږ په غور سره فکر وکړو، د « له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو» تګلاري مخاطبین د هزاره سیاسي مشران ندي، د هزاره سیاسي نخبه ګان دي. هغه نخبه ګان چې د نفاق درد احساسوي، نه هغه چې له نفاق څخه مال او دولت ترلاسه کوي. زه پوهیږم چې د هزاره ګانو سیاسي مشران هیڅکله یووالی نه غواړي او دوی هم سبوتاژ کوي. تاسې وګورئ چې همدا اوس ټولو د « له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو» تګلاره یوه شخص پوري محدوده کړې او د سړي پروړاندي یې پروپاګند پیل کړی دی. په داسې حال کې چې سیاسي یووالی په یوه شخص پورې اړه نه لري؛ د ټولنې د هر شخص مسؤلیت دی. وګوری چې دوی څنګه د ټولنې د سیاسي منافقت تر شا د خپلو انفرادي ګټو او امتیازونو د تضمین لپاره دا روښانه پیغام تحریفوي.
زه له هغو پښتون نخبه ګانو څخه دا غوښتنه کوم چي پښتون په ځان کي خوښ کړي نه لکه غني او کرزی او نور چی ځان په پښتون کي خوښ کړي. هغو عزیزانو ته په خطاب کي وایم چي تاسو پښتون په خپل ځان کي خوښوی، پوه شی چې د پښتون قام سیاسي یووالی د پښتون ژغورنې لار ده. ګرانو تاجکانو، له کلونو او لسیزو راهیسې ستاسو سیاست د پنجشیري ډله ایزې انحصارګرۍ په لاس کې دی، تاسو باید خپل سیاسي یووالی د اوږد مهاله موخي په محور کې د تاجیکانو د حقونو او آزادیو په برخه کې تعقیب کړئ. هغه سیاستوال چې د پنجشیر ولس ته یې ستر ګوزار ورکړی ستاسو د تاریخي تباهۍ لامل دی. اوس دا خبره د ورځې په څیر روښانه ده. که تاسو د تاجیکانو سیاسي یووالی ترلاسه نه کړئ، تاسو به هیڅکله ونه توانیګئ چې د ملي واک د مسلې په حل کې خپل ځای وښایئ. هیڅکله نشی کولی هغه ځای ته ورسیږئ چې تاسو یې مستحق یاست. دا ریښتیا ده چې د « له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو» تګلاره ځانګړي مخاطبین لري. مګر دا ورته تګلاره د هر چا لخوا په خپله ټولنه کې تنظیم او اغیزمن کیدی شي. د هزاره توکمیز ځواک په پښتون توکمیز ځواک یا تاجک توکمیز ځواک بدل کړئ. وبه ګورو چې دا تګلاره به د دې ټولو مظلومو او کم زوره ولسونو درد دوا کړي او که نه؟ دا تګلاره به موږ له نفاق او بدمرغۍ څخه وژغوري چې له امله یې ګاونډيو هیوادونو اشغال کړي یو.
تاسو وګورئ، څومره چې دا لاره زموږ لپاره ستونزمنه او اوږده ده، د پښتون لپاره هم ستونزمنه او اوږده ده. د تاجکو لپاره هم ستونزمنه او اوږده ده. د دې تګلاري د پلې کول وخت ته اړتیا لري. د بېلګې په توګه، مزاري او د هغه همفکرو څو کاله د وحدت ګوند د جوړولو لپاره کار وکړ؟ درې کاله یا ډیر. موږ یوازې د ملی یووالی د سیاسی تګلارې وړاندیز کړی، خو له نېکه مرغه چې په لنډ وخت کې یوه ډله په دې ستراتیژۍ کار کولو ته چمتو ده. د دې تګلارې د پلې کولو لپاره ډېر پاک، متعهد او ژمن زړه سواندي شخصیتونه لاس په کار شوي دي. د دې پیغام پراخ منل د دې نښه ده چې اوس دا د یو شخص غږ نه دی، دا د یوې ډلې غږ دی او موږ هیله لرو او کار کوو چې دا به د ټول ملت غږ شي.
د دې دلیل لپاره، زه وایم چې موږ باید په صبر سره انتظار وکړو او وګورو چې موږ به په دریو کلونو کې چیرته ورسیږو. د واک مسله یوه تاکتیکي مسله نده چي د هغه سره ورځنی عمل یا کړني وکړی او د هغه د پلي کولو کي بیړه ولری. د ملي واک مسله یوه حیاتي مسله ده چې موږ په افغانستان کې له پیړیو راهیسې په جګړه اخته یو او تر اوسه د هغه په حل کولو مو ونشوای کولی بریالی شو. نو څنګه کولای شو چې د هزاره ګانو سیاسي یووالی د یوې سمدستي پدیدې په توګه وګورو او هیله لرو چې ژر تر ژره یې ترلاسه کړو؟ نه. له همدې امله زه وایم چې دا لاره ستونزمنه او اوږده ده او په دې سخته او اوږده لاره د تګ لپاره پوهاوی او صبر ته اړتیا ده.
کله چي د یوه ملت ترټولو لوی درد درملنه کوی تاسو باید صبر او حوصله ولری. زموږ لوی درد د ملي ځواک د حل لپاره د ملي تګلاري نه شتون دی. ووینی چي څومره کار باید وکړل شې، او څومره روښانتیا باید ترسره شي ترڅو دا تګلاره د خلکو په منځ کي ځای پیدا کړي او هرکلی یې وشي او د ټولو د پام وړ وګرځي. يعنې په ورته وخت کې چې تاسو د يووالي لپاره کار کوئ، اړيکې ټينګوئ، خبرې اترې کوئ، تاسو په قومي او ملي کچه ذهنونه راضي کوئ، په ورته وخت کې تاسو هم بايد دا پروسه د روښانتیا لپاره پرمخ بوځي. دا کار د هزاره په اړه ډیر حساسیتونه لري، چې موږ باید ورته په هوښیاری سره پام وکړو. موږ هیڅکله نشو کولای د ساده او سطحي مسلو څخه تیر شو. تاسو په سمه توګه وویل چې تاجک سیاستوال تل د تاجیک ټولنې تر پوښښ لاندي په اصطلاح برخلیک په پلمه د سني هزاره ګانو څخه کار اخلي، خو دوی دې ته چمتو نه دي چې د دې ټولنې د برخلیک په ټاکلو کې ونډه واخلي او یا له هغو امتیازونو اومنافعو ګټه واخلي چې د ټولنې د سیاست له امله تر لاسه کیږي.
اجازه راکړئ چې دلته یو مثال وړاندې کړم چې دا ښیي چې سیاست کله چې د شخصي ګټو او امتیازونو لپاره کارول کیږي څه نښې څرګندوي. وګوری، کله چې پر یوې ښځې جنسي تېری کېږي، دوی سمدستي افشا کوي او اعلانوي چې دا ښځه هزاره ده. دوی ولې داسې کوي؟ ځکه چې د ناموس مسله په قبایلي ټولنه کې ډیر حساسیت رامنځ ته کوي. د دې حساسیتیزو تبلیغاتو تر شا تاجک سیاستوال خپله سیاسي موخه لري چې هزاره ګان د خپل واک په جګړه کې د طالبانو پر وړاندې وهڅوي؛ خو کله چې په اندراب کې سني هزاره ګان وژل کېږي، یو ځل هم نه وايي چې زموږ د مقاومت په لیکو کې هم هزاره ګان شته او دا خلک چې په اندراب کې مقاومت کوي، هزاره ګان دي؟ زما پوښتنه دا ده چې ولې تاجکان دا تریخ حقیقت پټوي او په اړه یې څه نه وايي؟ دا بېلګه، ستاسو د خبرو په تایید سره ښيي چې د تاجک سیاستوالو امتیازونه څنګه د توکمیزو ډلو د حقونو او آزادیو په وړاندې اداره کیږي.
شیشه میډیا: ښه خبره په همدي ټکي کي ده چې دا یو ډیر نازک ټکی دی او باید ورته پاملرنه وشي. زما پوښتنه دا ده چې تاسو په خپله تګلاره کې د دې مسلې حساسیت څنګه په پام کې ونیسئ؟
دای فولادي: اجازه راکړئ یو بل مثال هم ذکر کړم. پنجشیري سیاستوال د هزاره دره نوم په دره آبشار بدلوي او په دې توګه د هزاره نوم په بشپړه توګه له منځه وړي. پوښتنه وکړی چې د پنجشیر څخه د هزاره ګانو د تاریخي نوم د ایستلو د دې پالیسۍ تر شا د ولسواکۍ ضد او د خلکو د حقونو او آزادیو ضد کومه هدف پټ دی؟
اوس چې کله راځو د هزاره ګانو د سیاسي یووالي خبره کوو، موږ د توکمیزو سیاستوالو د انحصار دغه حساسیتونه په پام کې نیسو او له همدې امله وایو چې دا سیاسي یووالی (دیالوګ یې) خبرې اترې يې باید له سني او اسماعیلیه نخبه ګانو او د دوولس امامي هزاره ګانو څخه پیل شي. زموږ پیغام اوس مهال د ټولنې نخبه ګانو ته په ګوته شوی. پدې پیغام کې موږ د نخبه ګانو په اړه خبرې کوو. موږ لاهم د ډله ایزمتن سره هیڅ کار نه لرو. په دې وروستیو ورځو کې مې په بدخشان کې له یوه سني هزاره مشر سره مفصلې خبرې درلودې. په دې ټولو خبرو کې داسې یو ټکی هم نه و، چې دا سړی زما له خبرو سره مخالفت وکړي. هغه د “له هزاره څخه هزاره ته د قومي ځواک بیرته راستنیدو” د تګلاري د پلي کولو لپاره د کار کولو خپل عمومي چمتووالی اعلان کړ. دا د کار پیل دی او زموږ تګلاره له همدې ټکې څخه پیل کیږي ترڅو د نخبه ګانو په کچه د تړون او همغږۍ په رامینځته کولو سره د خلکو د یووالي او انسجام لپاره ګامونه پورته کړو.
اوس چې د پرمختللي ګوند په اړه خبرې کوو، باید پام وکړو چې د ننني ګوند یوه ځانګړتیا دا ده چې نه قومي پوله لري، نه ایډیالوژیک پوله لري، نه مذهبي او ژبني پوله. یو شی شته دی چې د کار په ځای کې د خلکو وړتیا د ډله ایز برخلیک، ټولنیزو ګټو او د بشري حقونو او آزادۍ سبب کیږي. موږ باید داسې ګوند جوړ کړو چې سبا ته یو ترکمن، بلوڅ، یو ایماق، نورستانی، پښتون، یو تاجک یا ازبک د ګوند مشر شي او تر یوه هزاره ښه رهبري وکړي. یو ګوند چې د داسې ترکیب او جوړښت سره زموږ اجنډا او تګلاره پلي کولی شي، او په طبیعي توګه، هرڅوک چې له خپله ځانه فکري او علمي وړتیا وښيي، پروړاندي يې تسلیمیږو. ښه، یو مثال يې هندیالاصله د انګلستان لومړی وزیر دی. هغه په خپله پوهه او تدبر سره دې مقام ته نه دی رسېدلی. هغه خپل پر مختللي ګوند دي مقام ته رسولی دی. په همدې ډول اوباما په خپل یووازیتوب سره د امريکا د ولسمشرۍ مقام ته ونه رسېد. هغه خپل پر مختللي ګوند د تورپوستي په توګه د سپینې ماڼۍ ولسمشر کړ. له همدې امله، دوی ګوري چې “له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو” تګلاره دا په قومي او ملي کچه د یووالي تګلاره ده.، حتی که انحصار غوښتونکي سیاستوال ولړزوي او د دوی حساسیت راپاروي. يعنې کله چې په دقيقه توګه پام وکړئ نو وبه وينئ چې سياسي يووالى د پښتنو د ژغورني او همدارنګه د هزاره ګانو، تاجکو او ازبکانو د ژغورني لاره هم ده.
پرمختللی سیاسي ګوند
شیشه میډیا: اوس چې موږ دې ټکي ته رسیدلي یو، زه غواړم چې بحث یو څه نور مشخص شي. تاسو په عمل کې د داسې خنډونو سره مخ یاست چې هره ورځ ستاسو د تګلاري بڼه او محتوا اغیزمنه کوي، زه غواړم تاسو ما ته په روښانه توګه ووایاست چې تاسو د یو پرمختللی سیاسي ګوند د جوړولو لپاره کومه ځانګړې تګلاره لرئ چې کولی شي دا مفکوره په پیل کې د نخبه ګانو په منځ کې مطرح کړي، د بیلګې په توګه، د خبرو اترو په کچه او دا نخبه ګان هم باید دا احساس کړي چې د سیاسي ګوند جوړولو بحث د یوې شپې او دوه شپو خبره نه ده، د سیاسي ګوند بحث په ورته وخت کې زموږ د ذهنیت، افکارو، لید او تګلارو د پرمختللي کولو په معنی دی، هرڅه بیا تولید کړئ او هرڅه د نويو شرایطو سره سم عرضه کړئ. دا کار وخت ته اړتیا لري. موږ غواړو چې تاسو دا ټکی په تفصیل سره تشریح کړئ او موږ ته ووایاست چې تاسو د سیاسي ګوند جوړولو لپاره د دې تګلاري زیانمنونکي ټکي څنګه کم کړئ؟ د دې پرمختللي سیاسي ګوند د جوړولو لپاره باید لومړی ګام له کوم ځای څخه پیل شي ترڅو ستاسو مخاطبو ته باور پیدا کړي او د دوی لپاره د لارې نقشه روښانه کړي؟
دای فولادي: راځئ چې پام وکړو چې د سیاسي ګوند جوړولو مسله لاهم د هغه څه څخه لرې ده چې موږ یې په اړه خبرې کوو. اوس موږ د تګلاري د بیانولو په مرحله کې یو او موږ باید ووایو چې هدف څه دی، موږ څه کوو او د ورځې په پای کې چیرته رسیدل غواړو. تر څو چې موږ سیاسي یووالي ته ونه رسېږو، موږ نشو کولی د ګوند مسله راپورته کړو. ځکه چي ګوند رامنځ ته کول او تشکیلول د یو کس کار ندی چي کښینم او یو څو نخبه ګان په خپل شاه او خوا کي راټول کړم او سبا ته ګوند علان کړم. دا هغه غلط کار دی چې د افغانستان د روڼ اندي سیاسي تاریخ په اوږدو کې تر سره شوی دی او موږ یې د بدو نتایجو او پایلو شاهدان یو.
د ګوند جوړول او رامنځ ته کول ټولیز کار دی. د یوه پرمختللي ګوند د اجنډا او اساسنامي او تشکیلاتي سیسټم لیکل د یوه کس کار نه دی، د یوې ډلې کار دی. په مختلفو فکري خونو کې مختلف نخبه ګان باید ناست وي او دې موخي ته د رسیدو لپاره کار وکړي. په مختلفو فکري خونو کې مختلف نخبه ګان باید ناست وي او دې موخو د پلي کولو لپاره کار وکړي. د ګوند لپاره باید په ټولنیزه برخه کې تګلاره جوړه شي، په اقتصادي برخه کې دې تګلاره جوړه شي، د ملي اړیکو په برخه کې باید تګلاره جوړه شي او د نړیوالو اړیکو په برخه کې دې تګلاره جوړه شي. په اوسني وضعیت کې باید وویل شي چې دغه ګوند څنګه سیمه ییزو لوبو او نړیوالو اړیکو ته ننوځي. دا هغه مسایل دي چې د فکر خوني باید جوړ شي او د ټولنې نخبه ګان باید د دوی د خپلو مهارتونو پراساس په هغه باندي کار وکړي. زما د زده کړي رشته سیاسي ټولنپوهنه ده، زما لپاره دا ستونزمنه ده چې د هغه چا سره پرتله کړم چې د زده کړي رشته يې نړیوال سیاست دی. یا یو ښاغلی چې د هغه رشته تاریخ دی، کولی شي د ګوند لپاره د تاریخ په څانګه کې داسې بصیرت وړاندې کړي، چې زه یې یوازې نشم کولی دا بصیرت وړاندې کړم. په همدې توګه، هغه څوک چې د زده کړې رشته یې تعلیم او تربیه وي، کولی شي د نظام د تعلیمي سیسټم د سمون او پراختیا لپاره د ګوند تګلاره وټاکي.
وګورئ چې د دې تګلاري د پلي کولو په لاره کي کار خورا پراخ دی. موږ تر اوسه د ګوند په اړه چي کومي مفکورې لرو، د ډېرو وړو تجربو پایله ده چې یو ګوند وو او یو مشر وو، بیا دغه مشر لوستی و که نه، د ګوند ټولې کړنې او تګلارې په کورنۍ او شخصي ګټو ولاړې وې. دا ګوندونه نه دي. دا هیڅ نه دي چې موږ وکولی شو دوی د خپلې نوې تګلاري لپاره ماډل کړو.
شیشه میډیا: ښه، زه غواړم چې تاسو دا تګلاره لږ څه روښانه کړئ او تاسو څنګه او له کوم ځای څخه پیل کوئ چې په ټولنه کې د معمول ګوندي نمونو څخه توپیر لري؟
دای فولادي: که تاسو ماته یوه شیبه اجازه راکړئ ، ستاسو د لومړۍ پوښتنې ځواب پاتې دی ، او زه لاهم د توضیح کولو لپاره د هغې په لومړۍ برخه کې یم. وګورئ کله چې موږ وایو چې د هزاره ګانو سیاسي یووالی یو ستونزمن او اوږده لاره ده، موږ سم د دي اوږدي او ستونزمني لاري په لومړیو ګامونو کي یو. موږ د سیاسي یووالي مفکورې د ټولنیز کولو له ټکي څخه پیل کړې. یعني موږ غواړو چي سیاسي یووالی لومړی د عامه افکارو په پام کي نیولو سره بدل کړو. له همدې امله ما وویل چې سیاسي یووالی د یو ځانګړي شخص یا د نخبه ګانو یوې ډلې ته مه محدودوئ. سیاسي یووالی د یو شخص یا د نخبه ګانو په ډله پورې اړه نلري. دا د هر شخص مسؤلیت دی. زه له ټولو هزاره نخبه ګانو، پښتون نخبه ګانو، تاجک نخبه ګانو، ازبک نخبه ګانو او د هېواد له ټولو توکمونو څخه غواړم چې د خپلو خلکو د سیاسي یووالي مسله راپورته کړي. د خپلو خلکو د سیاسي یووالي خبرې د خپلو خلکو په عامه فکرونو کې مسلط کړي. او کله چي یوه پدیده د عامه فکرونو کي مسلط شوه او ځای يې و نیولو، بیا به ووینی چې دا خلک چې د شخصي ګټو په خاطر یې په ټولنه کې سیاسي وېش ته لمن وهلي وه، خولې به یې بندیږي. کله چې دوی د عامه فکرونو په وړاندې جګړه کوي، دوی په حقیقت کې خپل ځان تباه کوي. دا پدې مانا ده چې موږ اوس په داسې پړاو کې یو چې موږ باید د عامه فکرونو په کچه بحث پراخ کړو.
شیشه میډیا: ما ستاسو خبره ترلاسه کړه. زه غواړم د بحث دا برخه دلته راغونډه کړم تر څو دویم پړاو ته ورشم. کله چې موږ د تګلاري په اړه خبرې کوو، موږ په طبیعي توګه وایو چې تګلاره د یوې موخې د ترلاسه کولو لپاره د وخت پړاو دی. تاسو خپله ستراتیژیکه کرښه رامنځ ته کوی. تاسو په دې ستراتیژیکه کرښه کې وخت په پام کې نیسئ او ووایئ چې وحدت ګوند د دریو کلونو په موده کې د هغه وخت له شرایطو سره سم سیاسي یووالی رامنځته کړ.
دای فولادي: د ۸ ګونو ګوندونو منحل کول…
شیشه میډیا: هو، راځئ چې لږ تر لږه درې کاله په مخکې وینسو او د نښې په توګه ووایو چې موږ به هغه پړاو ته ورسیږو چې زموږ تګلاره به په ټولنه کې خپل عملي ګامونه ومومي. غواړم ووایم چي تاسو د دری کاله څنګه مرحله بندي کوی؟ د بېلګې په توګه ووایه چې موږ دومره وخت ته اړتیا لرو چې خپل نظر او مفکوره خپره کړو ترڅو دا په ټولنه کې عام شي او خلک پوه شي چې زموږ بحث یوازې ذهني بحث نه دی چې بې ځایه دوام وکړي. په پای کې، موږ باید هغه ټولنه چې د عام وژنې او جبر له خطر سره مخ ده، هغه ټولنه چې د فقر او لوږې سره مخ ده، له دې مرګونو څخه وژغورو. دا د مثال په اړه یو ډیر کلک بحث دی چې باید په یو ټاکلي وخت کې تطبیق شي. زه غواړم تاسو په هغه تګلاره کې چې تاسو یې په اړه خبرې کوئ د وخت ورته مرحله تشریح کړئ. دا د شاملوونکي مثال په اړه یو بحث دی چې باید په یو ټاکلي وخت کې تطبیق شي. زه غواړم تاسو په هغه تګلاره کې چې تاسو یې په اړه خبرې کوئ د وخت ورته مرحله تشریح کړئ.
دای فولادي: وګورئ، په دې پړاو کې چي موږ اوس یو، د دې لپاره چې زما ملګري د کار په جریان کي واچوم، د صداقت روښانه نښي په توګه، زه دوی ته وایم چې ما په ټولنه کې ډیری ملګرو ته زنګ وواهه او موضوع مې په شخصي توګه راپورته کړه. يعنې مخکې له دې چې مطبوعاتو ته لاړ شم او موضوع مې مطبوعاتو ته وړاندې کړم، خپل ملګري مي په جریان کي اچولي دي. ملګرو په عمل کي ګامونه پورته کړل، خو ډېرو ملګرو ژمنه وکړه چې پر دې نظر به غور کوي، خو کله چې ټیلیفون قطع شو، له دې کسانو څخه هیچا هم ما ته ټیلیفون ونه کړ چې ما ته ووایي چې دوی د دې موخو د پلي کولو لپاره څه کړي دي یا ما په خپل کار کې څومره پرمختګ کړی دی.
د یوه ستراتیژیک ټکي په توګه، زه پوهیدم چې که د ټولنې د نفاق او نا هیلي کیدو یوه برخه د سیاسي ټوکرۍ د سر ګلونو له امله وي، چې په تیرو شلو یا دېرشو کلونو کې یې په انفرادي معاملو سره سیاست د واک له کټګورۍ څخه ایستلی دی، داسې برخه هم شته چې د نفاق په بستر کې په خپل نوم او نښان خوښ دي او د هزاره ګانو د سیاسي یووالي لپاره په هزاره کې د خپل نوم او نښان څخه لګښت ورکولو ته حاضر نه دي. يعنې د ټولنې په نفاق کې له هغه عزت څخه خوښ او راضي دي او نه غواړي چې د ټولنې د ګټو او موخو په خاطر د خپل خونديتوب او مصونيت دغه کونج پريږدي.
دا یو واقعیت یا یو ستونزمن حالت دی چې زما په اند موږ باید ورته تسلیم نه شو. ښه، وګورئ چې ما څه کار وکړ. په سیاست کې، تاسو تل الف پلان او ب پلان لرئ. زما الف پلان دا وو چې هغو کسانو چې ما ته یې وویل چې یوه ورځ راشه او که تاسو صحني ته رانشی نو تاریخ به تاسو و نه بخښي او دوی ویل چې مزاري څنګه شو او تاسو د عمل سړی نه یاست او داسې الفاظ چي تاسو د دوی ټولو شاهد یاست. لومړی مې له دغو کسانو سره خبرې وکړې او خپله طرحه مې ورته وړاندې کړه. خو کله چې مې د عمل په ورځ په دې کسانو غږ وکړ، نو ومې لیدل چې دا خلک د هزاره سیاست د ټوکرۍ د سرګلونه نه دي، او هغه ناپاک نه دي او پاک دي.، بلکې د ټولنې په منافقت کې د خپل شهرت د وړانګو اسیر دي.
وروسته له هغه، ما د ب پلان پیل کړ. د ب په پلان کي، کار می دا وه چې د نامتو نخبه ګانو او تش په نامه د ټوکري د سرګلونو سطحي څخه هاخوا لاړ شم. کله چې زه دې پړاو ته ننوتم، کار په تدریج سره هغه ځای ته ورسید چې موږ یې نن شاهدان یو. موږ ګران ملګري لرو چې خپل ځان په خورا حوصلې سره د “له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو” تګلاري لپاره په اخلاص سره پیل کړي دي. د پوهنتون د استادانو، محصلینو او حتی د ځوانانو په کچه داسې شخصیتونه شته چې په ظاهر کي هیڅ نوم او نښان نه لري، خو دوی په خپل نوښت سره تر نورو کم نه دي. موږ دې پړاو ته د رسیدو لپاره لږ تر لږه له یو نیم څخه تر دوو کلونو پورې په نظر کي نیولي دي. ځکه چې کار باید له هغه صفونو څخه پیل شي او له هغو کدرونو سره اړیکه ونیول شي چې نوم او شهرت نلري، مګر کافي پوهه او صداقت لري.
که چیري هغه نامتو او پاک کسان، زمونږ خواته را ټول شوي وی، په یقین سره، زموږ الف پلان به د سیاسي یووالي د ترلاسه کولو لپاره څومره وخت لنډ کړی وو. خو کله چې دې ډلې همکاري ونه کړه، موږ به اړ شوي وو چې خپله تګلاره بدله کړو. په سیاست کې، د تګلاري لپاره وخت یا ټایمینګ شتون لري. ځینې وختونه د تګلاري وخت ستاسو د کنټرول څخه بهر وي. وخت او حالات ډیری شیان ټاکي. د بېلګې په توګه، موږ پلان درلود چې د جمهوريت پر مهال په کابل کې د کوڅو د مبارزو په بڼه د حق حرکت (د قانون د حاکمیت) فعالیتونه پیل کړو؛ خو شرایطو په داسي ډول انکشاف وکړ چي زمونږ ټولو غالی يي راټوله کړه او زمونږ برنامي او پلان یی لمنځه یووړ. په سیاست کې د وخت او حالاتو غوښتنې ستاسو د ارادې خلاف داسې حالت رامنځته کوي چې تاسو نه پوهیږئ چې سبا به څه کیږي یا سبا او بله ورځ به څه کیږي.
هغه څه چې تاسو ته مهم دي هغه څه دي چې تاسو د یوې ټاکلې موخې لپاره کوئ. موږ دا مهال د عامه فکرونو ته “له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو” تګلاري راوړلو په پړاو کې یو. په پیل کې، موږ د دې تګلاري لپاره له یو نیم څخه تر دوو کلونو په نظر کي نیولي وو، خو موږ وليدل چې همدغه عمليه په نږدې دريو اوونيو کې ډېره په مخ ولاړله او نن ورځ په يوه عام بحث بدله شوي ده. ما د یو مینه وال لخوا لیکل شوې مقاله ولوستله او په هغه کې يې د «د دای فولادي خبرې اترې» تر عنوان لاندې دغه تګلاره ياده کړې وه. البته، زه هیڅکله نه خوښوم چې مسله د شخص په نوم راپورته شي. په هرصورت، دې ملګري لیکلي چې « له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو» خبرې اترې مسلط کیږي.
شیشه میډیا: ډېر ښه، ښاغلی دای فولادي، د خبرو دغه برخه به دلته پای ته ورسوو. په دویمه برخه کې به د دې مقالې عملي اړخونه او عملي حل لارې له نورو زاویو وګورو. په لنډه توګه، د تاسو خبرو ته په پام سره چې تاسو تر اوسه پورې کړي دي، تاسو ووایي چي په واقعیت سره د هزاره ټولنې څخه، د هزاره سیاسي نخبه ګانو څخه څه تمه لرئ، ترڅو دا پیغام عام شي؟ تاسو د پښتني ټولنې نخبه ګانو، تاجک ټولنې او ازبک ټولنې له مخورو څخه څه تمه لرئ، ترڅو هر څوک ستاسو پیغام په یوه جامع خبرو اترو کې ترلاسه کړي او هر څوک د خپلو ځانګړو شرایطو سره سم په عمل کې ځان مکلف وګڼي.
دای فولادي: لومړی، زه بیا ځلي تکراروم چې سیاسي یووالی د هر شخص مسؤلیت دی؛ ځکه چې یووالی یو ډله ایز امر دی، په یو کس سره یووالی نه رامنځته کیږي، په اشخاصو سره رامنځته کیږي که چیري اشخاص د ټولني د یووالي لپاره احساس د مسئولیت ونکړي یووالی هیڅکله نه رامنځته کیږي.
لکه څنګه مو چي تجربه کړه، د خودخواهۍ له امله، موږ مجبوره شولو په وروستیو دریو میاشتو کې خپل ب پلان تطبیق کړو. دا ستونزه پښتانه هم لري. با احساسه پښتانه او تاجک چې د سیاست او واک په ډګر کې د تاجک د ذلت درد احساسوي. دوی باید خپل کار د هغو کدرونو سره پیل کړي چې مشهوره نه وي، مګر دوی صادق دي. هغه څه چې په سیاست کې مهم دی صداقت دی، سیاست د ټولنیزي رهبرۍ ډګر دی او ډله ایزه رهبري په ټولنیزي مشورې او ګډون سره اغیزمنه ده. د مولانا په وینا: مشوره ادراک و هوشیاری دهد / عقلها مر عقل را یاری دهد
کله چې تاسو په سیاست کې د ډله ایز مشرتابه پروسې ته ننوځي، تاسو وګورئ، هغه کسان چې د پوهې کچه یي ټیټه ده، مګر صداقت او انګیزه لري، ډیر ګټور دي او په درد خوري. زه پښتون، تاجک او ازبک عزیزانو ته هم همدا د حل لاره وړاندیز کوم. کله چې موږ خپل کار له هزاره ګانو سره پیل کړ، ډېر ژر مو خپل مخاطبین وموندل. راځئ دا هم په یاد ولرو چې د هزاره ګانو په سیاسي یووالي کې هغه څوک چې په سیاست او سیمه ییزو او نړیوالو لوبو کې بدنام دي، که دوی په هر سیاسي جریان کې راشي، دوی په لومړۍ ورځ د هغه سیاسي جریان ملا ورټیټوي او بدناموي. له همدې امله موږ له دوی څخه وغوښتل چې مهرباني وکړئ د ټولنې له لارې ووځي. د هماغه قوم پخاطر چي تاسو يي شعار ورکوی، ګوښه شی. خو د سیاسي مشرانو له دې لومړۍ درجې لاندې، زه فکر کوم چې هر هغه څوک چې په کوم ګوند کې وي، په کوم جریان کې وي، د نوي داخلي سمون سره راشي او دې پروسې ته ننوځي. هر څومره چې دا نړیدل راشي، هومره ژر به د ټولنې سیاسي یووالی ډير ژر پلي کیږي. هغه وخت چې موږ په پام کې نیولی دی، په هره پیمانه چې ځواک له هغه اړخه نړیږي، له دې اړخه، دا د پروسې په چټکتیا کې مرسته کوي او د پرمختللي سیاسي ګوند جوړښت ته حرکت کوي.
نوې تګلاره؛ اتنیکې یا ملي نسخه؟
شیشه میډیا: ډیر ښه، د دې بحث نه مننه. د خبرو دوهمې برخې ته به را وګرځو چي د تاسو سره یي لرو. تاسو د هزاره څخه هزاره ته د توکميز ځواک د بیرته راستنیدو د تګلاري په اړه خبرې کوئ. په دې توګه، تاسو ځینې خطرونه په ګوته کړل. په ځانګړې توګه له هغه وخته چې تاسو موږ ته یادونه وکړه چې تاسو د ګوند جوړولو په پلان کې نه یاست او په اوسني پړاو کې، دا خورا مهمه ده چې پلان جوړ او خپور شي ترڅو ټولنه د مسلې اهمیت ته پام وکړي، په طبيعي توګه، تاسو د ټولنې سره مرسته کوئ چې خپل شته واقعیتونه وپیژني او د دې پوهې سره سم د سیاسي یووالي د تامینولو لپاره ګامونه پورته کړي.
اوس مهال، موږ په ټولنه کې پراخې تجربې لرو، او دا تجربې په ډیرو مواردو کې د ټولنې د حرکت د لاري ډبره ده. د هغه څه برعکس چې وايي، تجربه غوره ښوونکی دی، ډېر وخت تجربه هم تر ټولو بده او بیلاري کوونکی ښوونکي ده. ځکه چې تاسو هیر کړئ چې تجربه په تیرو پورې اړه لري او تیره تجربه په اوسني حال کې په درد نخوري. ډیری خلک د ورته تجربې سره کار کوي. مونږ اوس له دې ټکي څخه پیل وکړو ترڅو ووایو چې د هرې ټولنې تجربه په هرحالت سره ځانګړې ده. تاسو وايئ چې هغه تګلاره چې تاسو يې وړانديز کوئ په لومړي سر کې يې هزاره ګانو مخاطبین لري، خو کولی شي د پښتنو، تاجکانو او ازبکو په منځ کې هم مخاطبین ولري.
په طبیعي توګه، د دې هرې ټولنې تجربه د دوی د چاپیریال د واقعیتونو سره په تکر کې توپیر لري. تاسو نشئ کولی چې هزاره نسخه تاجک یا پښتون ته هم وټاکئ. زه غواړم تاسو دا ټکی په هغه بحث کې یو څه خلاصه کړئ چې موږ یې له دې وروسته لرو ، چې چیرته ستاسو خبرې په واقعیت سره عام مخاطبین لري دا چې د افغانستان ټول ملت دې په دې ګډه جغرافیه کې چې موږ یې لرو پاملرنه وکړي او په هرحال، دوی فکر کوي چې موږ نشو کولی دا جغرافیه ماته کړو او موږ باید په دې جغرافیه کې یوځای ژوند وکړو؛ او دا پیغام چیرته ځانګړی کیږي چې د مثال په توګه پښتون احساس ونکړي چې هغه خبره چي تاسو يي هزاره ته کوی، هغه کولی شي دا په پښتون کې تطبیق کړي، یا تاجک د بیلګې په توګه، هغه نمونه چې تاسو د هزاره لپاره وایاست، هغه هم په تاجکانو کي د ننه تطبیق کړي. زه غواړم چې تاسو په خپلو خبرو کې د ګډون او توپیر ټکي خلاص کړئ، چې دوی چیرته دي.
دای فولادي: تاسو ډیر دقیق وویل. زه غواړم د کرزي د وروستي اقدام مثال ورکړم، تر څو پوه شو چې د ځواک په اړه د هزاره ګانو لید څه دی او د دې لید او د یو پښتون سیاستوال لید چې ولسمشر وو او له ناټو او امریکا سره یې کار کړی او بالاخره یې د ډیورنډ کرښې په سر له دوی سره لاس او ګریوان دی، څه توپیر لري. ښه، کرزی بالاخره له واکه ګوښه شو. مګر وګورئ کله چې زه له بهره وینم څه شی درک کوم. او همدومره کولی شم چي خپل پښتون ورور ته ووایم چي کرزي تل په لاره چي تللی د ترکستان په لور ده. کرزی راغلی ملي خبري يي په لاره اچوي او وايې چی که جمهوریت وي که امارت، راځی چي سره راټول شو. ښه، اوس وګوری کله چي طالب د ټول پوهنتونونه د ښځو پر مخ وتړل، آیا څوک شته چي در کرزي دې سوال ته ځواب ووایې؟
کرزی ولي تل ګوله د غاړي له شا څخه خولې ته کوي؟ تاسو کرزی، د دې پرځای چي اوس راشئ په ملي یووالي کار وکړئ د دې پر ځای چي خوشي بین الافغاني خبرو په اړه دیالوګ مطرح کړی، لاړ شه بین الپښتوني دیالوګ مطرح کړي، لاړ شه پښتنو ته د دې پوښتني ځواب ورکړی چي ستاسو ستونزه د غني سره څه ده چي سره جوړ نه راځی؟ کله چي تاسو برلین ته راغلئ مونږ چي کوم راپور لرو د شپي په اوژدو کي تاسو په غني باندي خلک و خندول. ولي؟ له اتمر سره مو ستونزه څه ده؟ له طالب سره مو ستونزه ځه ده؟ په طالب کی د حقاني د زوی سره مو ستونزه څه ده ؟ د یعقوب بن عمر سره مو ستونزه څه ده؟ پښتانه سیاستوال ولې د پښتنو په ذهنونو کې دغو مهمو مسلو ته ځواب نه ورکوي؟
تاسو، کرزی، په افغانستان کې د ملي یووالي په رامنځته کولو کې هغه وخت بریالی کیدای شئ چې لومړی د پښتنو یووالی تامین کړي. د پښتون په سیاست او یووالي کې چې تا خوندي کړی، زموږ په څېر خپله تګلاره وټاکه. ښه، د پرمختللي ګوند رامنځته کول دي او پرمختللی ګوند هم ټول توکمیز، مذهبي، فرقه ایز، ژبني او هر ډول سرحدونه ماتوي او خلک د وړتیا او مغز او د ښاري حقونو پراساس سره یو ځای کوي. او تاسو بیا هم ځی او د هماغه خلکو سره ناست وي چي ټویټ کوی، دری سوه ښکنځلي خوري. دا ځکه چې ستاسو لپاره د دوی سره معامله کول اسانه دي. خو هغه ستراتیژیک حل لاري چې موږ یې د دې لپاره ورکوو چې افغانستان په خپلو پښو ودریږي، افغانستان خپلواکي، سیاسي ثبات او ملي امنیت ته ورسیږي، دا دی چې تاسو لومړی لاړ شئ او د خپلو خلکو سیاسي یووالی تامین کړئ.
تاسو ولې پښتانه سياسي مشران سره نه کښېني چې ټول افغانستان ته يو مثال وښيي او ووايي چې مونږ راغلي يو او سره ناست يو، تاسو هم لاړ شئ او سره کښېني او جوړ راشی؟ دا هغه لاره ده چې موږ یې ستاسو لپاره وړاندیز کوو، د ډله ایز هدف تر شا لاره ده، نه د انفرادي لیږد. وګوره، هغه درد چې له پښتون سیاستوال څخه هزاره خلکو ته رسیږي، هغه درد چې له پښتون سیاستوال څخه تاجک او پښتون ولس ته رسیږي، څه دی؟ درد دا دی چې دا ټول د شخصي ګټو او د ملي واک د انحصار په فکر کې دي او هڅه یې د هغه زاړه دود په لور ده چې د ملي واک مالکیت د پښتنو په نوم وي. دا یوه پخوانی نسخه ده چي اوس یې هر څه لمنځه تللي دي او له کاره لویدلي دي. د دې لپاره چي دا بې اتفاقی په یووالي بدله شي لومړی دا بې اتفاقي د پښتون له دننه راغونډه شي، د هزاره ګانو له دننه څخه باید راغونډه شي، د تاجک او ازبک له دننه څخه راغونډه شي.
په تاجک ټولنه کې هم ورته حالت شتون لري. کله چې زه تاجک ټولنه له بهر څخه ګورم، نو ګورم چې د صالح په څیر استخباراتي خلک لوی کیږي او د ولسمشر لومړی مرستیال کیږي. کله چي هغه تښتي، میلونونه ډالر یې له بنګلې څخه د راویستل کیږي. دا پوښتنه باید وشي، چې دا ټولې پیسې یې له کومه کړې؟ که د خلکو نه مو غلا کړي، هم باید ځواب یې ورکړی او که مو له استخباراتي چینلونو نه اخیستي وي هم باید ځواب ورکړی.
بیا هم، هغه ځانګړي پوښتنه چي تاجک نخبه ګان یې د مثال په توګه د صالح نه وګړي دغه چي ستا صالح ستونزه له عطا سره څه ده؟ ستا عطا ستونزه د رباني د زوی سره څه ده؟ ستا د ربانی زوی ستونزه د مسعود د زوی سره څه ده؟ تاسو باید ځواب ورکړئ ولي سیاست ستاسو په کورنی کي میراثي شوی دی؟
دا هغه پوښتنې دي چي زه یې له بهر څخه وینم او د هزاره په توګه زه له ټول روشانفکره تاجکانو څخه غواړم چي دا پوښتنې را پورته کړي او دا پوښتنې د تاجکانو په عامه فکرونو کې عام کړي. په ورته وخت کې، دوی باید د خپلې ټولنې د سیاسي یووالي لپاره هم کار وکړي. سره یو ځای شې لکه څنګه چي زمونږ الف پلان کار ورنکړ خپل ب پلان مو پیل کړ او د صادقو خو ورکنومو کدرونو سره په یوځای کیدو سره مو سیاسي یووالی پیل کړ. تاسو هم باید دا طریقه اختیار کړئ ترڅو ستاسو د نخبه ګانو، په راټولیدو سره د افغانستان ملت سیاسي یووالی تامین شي.
شیشه میډیا: ښه، تاسو دا ټکی د پښتنو یا تاجکانو په منځ کې د یوه لیدلوري په توګه له بهر نه په نښه
کوی.
دای فولادي: سمه ده؛ هغه درد چي پښتون يې د خپل قوم د ننه احساس کوي، زه دا درد له بهره احساس کوم.
شیشه میډیا: هو،
دای فولادي: هغه ځانګړی درد چې یو پښتون کادر د پښتون لپاره ښوودلی شې زه یې نشم ښوودلی. زما خبرې یوازې د ډله ایز درد ښودلو لپاره دي چې موږ ټول په ګډه احساس کوو.
شیشه میډیا: هو،
دای فولادي: هغه درد چي زه هزاره په هزاره قوم کي احساس کوم، یو پښتون په هغه درد نه پوهیږي. یو پښتون د هزاره د ننه درد د ستونزي په درک کولو کې زما سره مرسته نشي کولی. زه نشم کولی چي يو پښتون د خپل د ننه درد په پوهیدلو کي مرسته وکړم.
شیشه میډیا: ډیر ښه، اوس به ستاسو په دې تګلاره باندې چې د ټول افغانستان د ملت د یووالي تګلاره ده، ډیر پام وکړو. تاسو افغانستان د یو واحد ملت په توګه وینئ. مګر دا واحد ملت په خپل غم کې متحد نشي کیدی. تاسو باید هغه ځانګړي واقعیتونه وپیژنئ چې پدې ټولنه کې شتون لري، په جلا توګه يې مطالعه کړی، بیا عام لیدلوري د ځانګړي تګلاري سره جلا کړی.
دای فولادي: باالکل همداسي ده.
نوې تګلاره؛ د سیاسي یووالي لاره یا د ټولنیز نفاق بستر؟
شیشه میډیا: ستاسو د نظر له مخې موږ باید یووالی رامنځته کړو، خو دا یووالی، د هغه لومړنی ګام دی، چې له یو بل سره خبرې کوي، په همدغو لویو ډلو کې چې اوس یې سیاست مخ په وړاندې روان کړی دی په همدغو لویو ډلو کې یې لاس درلود، لږ تر لږه په تېرو ۲۰ یا ۳۰ کلونو کې مو ولیدل چې د دوی تر منځ د پښتون – هزاره جګړه، د تاجک – ازبک جګړه او داسې نور رامنځته شوي دي. دغه جکړه، د ستاسو د تعبیر له مخې، د سیاستوالو جکړه ده؛ خو همدغه جکړه په ټولنه کي د ننه خپل انعکاس لري او ټولنه یې په خطرناکو او خونړیو صف نیولو کي رانیولې ده. نو ستاسو په نظر موږ باید لومړی دا ټولني د افغان ملت د جلا جلا ډلو په توګه په خپل منځ کي سره یوموټئ کړو، تر څو وروسته د افغان ملت ستراتیژیک یووالي ته لاره هواره کړو.
اوس غواړم همدغه ټکی چې تاسو د بیلګې په توګه د بهر نه په لیدلوري سره د پښتنو یا تاجکو په اړه راپورته کوی، راځئ چې په هزاره ګانو کې یوه اندازه ډیر مثالونه جوړ کړو. هزاره ګان اوس مهال د دوه سیاسي جریانونو سره مخ دي، کله چې تاسو له لرې څخه ګورئ، یوځل بیا ، دا کیدی شي خطرناک یا لږترلږه د هغه تګلاري لپاره لویه ننګونه وي چې تاسو یې په هزاره ټولنې کې لرئ ، کوم چې د هزاره نه هزاره ته توکمیز ځواک بیرته راوستل دي، کیدای شې دا یو لویه ننګونه وي. دا دوه سیاسي جریانونه یو یې د ټولنې په اکثریت خلکو پورې اړه لري، چې په خورا روښانه لید او تجربې سره یې له خپلو سیاسي نخبه ګانو څخه ځانونه لیرې کړي او له هغوی څخه تېر شوي دي.
د هزاره ټولنې غوڅ اکثریت پوهیږي چې څنګه یې سیاسي مشرانو د شخصي ګټو لپاره ټولیزه پانګه قرباني کړه. فرق نه کوې چې دا رهبران په خپل انفرادیت کې څومره صداقت درلود یا یې نه درلود، خو لږ تر لږه هغه څه چې دوی د پانګي په توګه ساتلي دي، د هغي اعتبار یې د ټولیز بستر څخه اخیستی او د خپل شخص یا کورنی لپاره يې مصرف کړي دي. په پایله کې، د ورځې په پای کې دوی خپل ځان او ټولنه دواړه بدبخته کړې، دا مشران اوس له ټولنې جلا شوي دي او د ټولنې دغه ټولیزه بدنه هم په کتلوې ډول له دوی څخه سترګې پټې کړي او له بل پلوه دوی پخپله هم له ټولنې څخه سترګې پټې کړي دي. یعنې دغه ستر سیاسي نخبه ګان چې تاسې د ټولنې د لارې ډبره وایئ، دوی نور دا تمه نه لري چې خلک به په ریښتیا بیا هم تیرو یو یا دوه لسیزو مخکې په څیر په اوږه و ګرځوې او یا د ړندو په شان د دوی په شا پسي لاړ شې. خلک سل پوښتني لري، چي دغو پوښتنو ته يې هيڅ ځواب نه دی ورکړی، د تبسم په پاڅون کي يې ځواب نه دی ورکړی، په تېره بيا د روښنایې په غورځنګ کي.
په دې نوې دوره کې چې خورا سخته دوره ده او د هزاره د سیاسي سختیو دوره ګڼل کیږي، دا رهبران چپ او غلي دي او هیڅ خبره نه کوي چې د خپلو سیاسي تجربو عبرت بیان کړي چي د ټولنې سره د هغه په روښانه درک کولو کې مرسته وکړي. خو له بلې خوا دې حقیقت ټولنه یې هم دوه شقي کړي ده. د هزاره ګانو یوه جمع احساس کوي چې موږ د نړیوالې ټولنې او د پرمختللو ارزښتونو، ډیموکراسۍ او کثرت پالنې او د بشري حقونو او داسې نورو مفکورو سره سم د خپلې پالیسۍ کرښه موندلې ده او دوی په دې هم پوهېږي چې دا یې عملي بېلګه ده چې له ګوند او سیاسي خوځښت پرته باید خپل پرمختللي ګوند جوړ کړو. یوه بیلګه د هزارهستان دیموکراتیک جمهوریت دی، چې اوس د یوه پلان په توګه په لومړنیو پړاوونو کې دی، لکه څنګه چې تاسو د هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک د بیرته راستنیدو په تګلاره کې یادونه کړې وه، خو دا چې دوی عمل کوونکي دي، نو د خپل کار نظري برخو ته یې انتظار نه دی کړی او د هزارستان د ډیموکراتیک جمهوریت په اړه په ډېره اسانۍ خبرې کوي، دوی د بيرغ او پيسو، بريښنايي حکومت او بريښنايي پارلمان خبرې کوي. دا یو جدي بهیر دی چې د ټولنې په ټیټه برخه کې پیل شوی. له بلې خوا، تاسو سیاسي نخبه ګان لرئ، چې اوس هم د هرې سیاسي معاملې لپاره پته او د سیاسي معامله ګرو لپاره پته محسوبیدی شې. کله چي ښاغلی کرزی هم له افغانستان نه بهر کیږي، د ټولني هیڅ یو د نخبه ګانو پتي ته نه ورځي چي خبره لري؛ خو د دي سیاسي نخبه ګانو پتي ته ورځي چي په ژبه یې پوهیږي، ترکيه یا برلین یا بله هر چیرته چي لاړ شي له همدي ټوکر اشخاص را پیدا کوي ترڅو ورسره خبري او معامله وکړي. هزاره ټولنه اوس د دې دوو کرښو تر منځ حرکت کوي. په ښکاره ډول، ستاسو له تګلاري څخه داسې ښکارې چي هیڅ یو د دغو کرښو نه لږ تر لږه په خپله تګلاره کي د ژغورني د لاري په توګه نه پوهیږي. مګر، په هر حالت کي، دا واقعې حقیقتونه دي چې ټولني ذهن يې په ځان کي مصروف کړی دی. زه غواړم پوه چې تاسو د هزاره ټولنې به د ننه کې د کومې ځانګړي حل لارې په اړه خبرې کوئ او تصور کوئ د دې دوه خطرناکو کندو په منځ کې به د ټولنې برخلیک خوندی کړی چي په لاره کي یې ولاړ دی. څه دی. ستاسو په اند، په کوم ژبنې تدبیر ستاسو تګلاره د الهام بخښونکي تګلاري په توګه معرفي کیدی شي کوم چې د هزاره لپاره د منلو او د پوهیدو وړ وي او د تاجک، پښتون او ازبک لپاره لارښود وي چي د زاړه او نوې نسل سره فرق وکړي یا، په دې توګه، د دوی حقیقي واقعیتونه د هغه ایډیالونو سره چې دوی یې په وړاندې لري، اړیکه ونیسي او ګډ وډ نشي؟
دای فولادي: وګورئ، د نن ورځې هزاره ټولنه کې، ډیری طرحي شتون لري. همدغه ملی دیموکراتیک جمهوریت یا فدرالیزم یا تجزیه د هغو پلانونو له جملې څخه ده چې په مختلفو سطحو او په مختلفو ژبو په مختلفو بڼو څرګندیږې. زه فکر کوم چې دوی په یوه خبره ښه نه دي پوهیدلي او هغه دا چې له فکر پرته سیاست نه شي کیدای، او سیاسي فکر د ستراتیژۍ پرته وده نشي کولی. که تاسو د هزارستان دیموکراتیک جمهوریت جوړوئ، که تاسو فدرالیزم جوړوئ یا حتی د افغانستان تجزیه کول غواړئ، په لومړي ګام کې سیاسي یووالي ته اړتیا لری. حتی د عدم تشدد د مبارزې طرحه چې تاسو وړاندیز کوئ، د دې طرحي لپاره تاسو لومړی سیاسي یووالي ته اړتیا لرئ. تاسو وګورئ چې یو هندو او مسلمان ملت د ګاندي تر شا راټول شوی و او سوله ایز مقاومت کار وکړ او بریالی شو. ایا تاسو کولی شئ په هماغه نفاق سره یو دیموکراتیک جمهوریت جوړ کړئ چې هزاره یې لري؟ ښه، دا شیان د ادعا په کچه ډیر ژر په سمبولیکو مسلو بدلیږي، نه د هغه اجنډا چې په واقعیت بدله شي. کله چې تاسو فدرالیزم وایئ، د فدرالیزم لپاره که تاسو د خپل عامه نظر ملاتړ د سیاسي اتحاد او د پرمختللي ګوند په چوکاټ کې ونه لرئ. ایا تاسو کولی شئ مطلوبه پایله ترلاسه کړئ؟ البته چي نشی کولی. موږ راغلي یو سم مو له هغه ځایه پیل کړ چیرې چې د راتلونکو طرحو په اړه پریکړه کیږي، دا باید د ډله ایزو لخوا ونیول شي، نه د یو شمیر خلکو لخوا چې سیاست ته راغلي یا په سطحي توګه سیاست ته ننوتلي او نن یو ټاکلي حد ته هم رسیدلي دي. موږ ولیدل چي حتا یو شمیر کسان د خلیلي او محقق د نقد او قوم فریبی سره د غني تر دفتره ځانونه رسولي دی؛ خو له دې وروسته څه؟ د بې فکره عملګرو سیاستوالو تر ټولو مهمه ځانګړنه د دوی بې سوادي ده. کله چې دوی خوله پرانیزي او خبرې وکړي، تاسو پوهیږئ چې دا سړی څومره بې سواده دی. هغه په خپله هم وایې چې سیاسي سواد نلرم. ښه، کله چې ته سیاسي سواد نه لري، نو ته ولې ځان د مشر په توګه وړاندې کوي او د مشر کیدو تمه لري؟ د د پرمختللي ګوند يه ګټه دا ده چې مخکي مې هم وویل چې مشر طبقي لمنځه وړي او په مشرتابه يې بدلوي. اوس ستونزه دا شوي ده چې په هزاره کې هر څوک ځان مشر ګڼي او هڅه کوي چې مزاري شي. کله چې هر یو راشي، د مزاري انځور خپلي شاته اییږدي، په حقیقت کې د دې مانا دا ده چې لومړی مزاري دی او ورپسې زه یم! له همدې امله ایډیالیزم بل شی دی او په سیاست کې پراګماتزم (عمليیت) بل شی دی. کومه تګلاره او لاره چې زه یې وړاندیز کوم، د هغه پراګماتزم (عمليیت) په دې سیاسي یووالي کې دی او زه وایم چې هره کومه لاره چې غواړې، لومړی راشی یووالي ته ورسیږی، وروسته له دې چې کدرونه راټول شي، موږ سره کښینو او پریکړه کوو چې کومه لاره معقوله ده چې له هغې څخه موږ حقیقي ژغورني ته ورسیږو او کومه لاره غیر معقوله ده او د څو کسانو د شخصي ګټو لپاره.
ښه، د سیاستوال دنده دا ده چې د خلکو له فکرونو څخه استفاده وکړي، خو یو سیاستوال چې د خلکو حقونو او آزادیو ته ژمن دی، د خلکو فکرونه د دوی د ځان بسیاینې د ګټې لپاره لارښوونه کوي او له خلکو سره مرسته کوي چې خپل سیاسي برخلیک په یوه معقول او سم تشخیص سره وټاکي.
ایا نوې تګلاره د جګړې تګلاره ده که د جګړې ضد تګلاره؟
شیشه میډیا: ښه، وګوری، په دې برخه کې کله چې تاسو خبرې کوئ، ځینې خلک د ستړیا سره چې ممکن د وضعیت د بیړني فشار له امله پري بار شوي وي، دوی وايي چې موږ دا حوصله نه لرو چې ستاسو د کار پای ته رسیدو لپاره درې یا څلور کاله انتظار وکړو. وايي چې دوی به موږ په درې یا څلورو کلونو کې په عام ډول ووژني ، موږ باید ژر تر ژره لاس په کار شوړاو خپل ټولیز برخلیک خوندي کړو. د بېلګې په توګه د کابل په لوېديځ کې چې کله خلکو د خطر احساس وکړ، ډېر ژر لاس په کار شول، مقاومت او دفاع يې وکړه او پايله يې ترلاسه کړه.
زه غواړم د ټولنې دوه اضطراري حالتونه د مثال په توګه څرګند کړم. له یوې خوا سیاسې مشران دې چې د ټولنې ستړیاوي په ښه توکه درک کولی شې او په خپل ځان کې هم د ستړیا شاهدان دي. دا مشران خلکو ته د ارامتیا بلنه ورکوي ترڅو دوی ته فرصت ومومي چې ووایی چې موږ به سیاسي حل ومومو او تاسو به د لوی ځواک په معامله کې شامل کړو. له بلې خوا داسې پراګماتیسټان (عملګرایان) هم شته چې له سیاسي مشرانو ستړي او ناهیلي شوي دي څوک چې په هر حال هڅه کوي، باید د خپل تعبیر له مخې ټولنه له ناهیلیتوب او بې وسۍ څخه د وتلو لپاره کار او مقاومت وښيي. اوس نو ستا پراګماتزم (عمليیت) له فکر او بصیرت پرته د پراګماتېزم (عمليیت) سطحې ته نه راښکته کوی او د سیاسي مشرانو د امتیازطلبانه معامله ګریو مخه ونیسې، تاسو باید څه کار وکړی ترڅو خپل مختلف کتارونه د هغه ځانګړي تګلاري سره توپیر کړئ چې تاسو یې په مخ کې لرئ؟ په بل عبارت سره، له یوي خوا ستاسو د آرامئ او فکر کولو بڼه، د سیاسي مشرانو د خبرو د لاس آله و نه ګرځی چي هغوی هم خلکو ته د آرامتیا لپاره بلنه ورکړي ترڅو خلک بیرته خپلي پتي ته راجع کړي او ووایې چي انتظار وکړئ چي موږ کارونه په لویو حلقو کي تمثیل کوو او له بلې خوا، خپله مبارزه یزه عملګرایې بیړنی او چټکي د حل وړ لاري چاري د خلکو په مخ کي مه اچوئ؟ تاسو په ټولنه کي د دغو دوو سیاسې مخاطبانو او مدعیانو په منځ کې چې دواړه د خلکو تاریخې تجربه د انحراف لوري ته وړي، تاسو د خپلې تګلاري د بریالۍ تګلارې جوړولو لپاره څنګه عمل کوئ؟
دای فولادي: وګورئ، زه یو ځل بیا تکراروم چې موږ هیڅکله نه دي ویلي چې موږ به د طالبانو سره جګړه ونه کړو. ما طالبانو ته څو ځله ویلي دي، او اوس هم په هوښیارۍ سره، له احساساتو پرته، زه وایم چې موږ داسې ځای ته مه رسوئ چې موږ بیا د ګولیو ځواب په ګولیو ورکړو. دا زما خبره ده؛ په ورته وخت کې د هغو کسانو لپاره چې پر وسله والې مبارزې ټینګار کوي، زه وایم کله چې غواړئ د جګړې له لارې خپل هدف ترلاسه کړئ، همدا سبا یې پیل کړئ، ستاسو لاره خلاصه ده. خو پوښتنه دا ده چې اقتصاد د جګړې عصب دئ. تاسو خپلي جګړې اقتصاد د کوم ځای نه ترلاسه کوئ؟ نو راځئ چې د ځمکي په سر حساب وکړي چې له چا څخه پیسې ترلاسه کړئ ترڅو ستاسو د جګړې ماشین په حرکت راشې. تاسي وليدل چي د روسيې، ايران او چين تر څنګ انګلستان، ناټو، امريکا، پاکستان، اسرائيلو او عربي هيوادونه دې موافقي ته ورسیدل چي فاسد توکميز جمهوريت ټول شې او طالب په افغانستان کي واک ته ورسوي. یعنی طالبان په عمومی سیمه ایزه او نړیواله اجماع سره واک ته رسیدلی دی. نن چې کله د اوکراين د جګړې په څنګ کې منځني ختيځ ته د بنسټپالنې د لېږد او د منځني ختيځ په جګړه کې د روسيې او د هغه د اقتصاد د ښکېلتيا له امله د افغانستان شمال د شمالي وزيرستان په توګه مطرح دی، ایا امریکا، برتانیه، ناټو او پاکستان به تاسو ته د طالبانو سره د جګړې لپاره پیسې درکړي؟ ایا تاسو فکر کوئ چې دا قدرتونه لیوني دي چې د طالبانو په وړاندې ستاسو جنګې جبهه تمویل او تجهیز کړي؟ هغوی چي د اتیا میلیارده ډالره په ارزښت وسله طالب ته تحویل کړه، آیا حاضر دي چې تاسو ته وسله درکړي ترڅو راشی او جګړه وکړئ؟ ښه، له دي قدرتونو نه باید زړه جمع او خپلې هیلې قطع کړئ. روسیه چې دا مهال د اوکراین په خطرناکه جګړه کې ښکیله ده او پوهیږي چې که په دې جګړه کې ماتې وخوري، په اوو نورو هیوادونو به تجزیه شي. په عین حال کې، که دا وضعیت دوام ومومي، د دې هیواد د جګړې لګښت به د هرې ورځې په تیریدو سره ډیر ګران شي. روسیه سږکال پنځوس ملیارده ډالره بودیجه کسر لري. د دې په پام کې نیولو سره، آیا دا هیواد چمتو دی چې په افغانستان کي ما ته او تا هزاره ته پیسې او وسلې راکړي؟ په عین حال کې، د اوکراین جګړه روسې ته څه دلیل پریږدي چي راشې او موږ سره د طالبانو په وړاندي په داسې جګړه کي مرسته وکړي چې روسیه په کې نفوذ لري؟
دغه راز چين به هيڅکله د سيمه ييزو منازعاتو اور ته په خپلو وسلو او پيسو ته تېل وانچوي. ځکه چین په سیمه او نړۍ کې د اقتصادي تسلط په لټه کې دی. د چین اقتصادي تسلط سولې ته اړتیا لري؛ که په افغانستان کې سوله وي یا په پاکستان او منځني ختیځ کې. تاسو ګورئ پر هوټل یو برید چې چینایان میشت وو، افغانستان پریښودلو ته اړ کړل. یا کله چې په ایران کې مظاهرې پیل شوې، چین د سعودی عربستان لوري ته لاړ او له ایران سره يې چې کوم ۲۴ کلن تړون درلود تقریبآ تر پښو لاندي کړ او خلاص شو.
ښه، په دې وخت کې، زموږ لپاره یوازې ایران پاتې دی چې د دې هېواد په اړه هم باید پوښتل شي چې آیا ایران موږ ته پیسې او وسلې راکوي چې له طالبانو سره جګړه وکړو؟ ډېر ژر به وينو چې سيد عيسی مزاري او نور ايراني جاسوسان لکه لطيف نظري، مهدوي او اکبري تر بل هر پښتون زيات د طالبانو د پيژندلو لپاره مبارزه کوي. په عاجله توګه وینو چې سید عیسي مزاري او نور ایراني ګوډاګیان لکه لطیف نظري، مهدوي او اکبري د طالبانو په رسمیت پیژندل کیدلو لپاره تر بل هر پښتون ډیر کمپاین کوي. ښکاره ده چې دا وینا د دوی خپله نه ده. دغه څرګندونې د سرچينې له قوله راغلي او غواړي په افغانستان کې د ايران آخوندي تګلاره پلې کړي. نو بل ځای چې موږ باید له طالبانو سره د جګړې په تمویل تکیه وکړو هغه د هغو څو هزاره ګانو کمزوری اقتصاد دی چې په لویدیځ کې له ټولو ستونزو سره لاس او ګریوان دي. پوهیږو چي په دې هیوادونو کې د پیسو بیالې رواني ندې چي څوک يې د هغه نه را واخلې او د جګړې جبهې چې ته یې ولېږدوي. دوی کار کوې او زیار باسې ترڅو خپله کورنی او یو دوه نفره خپلې کورنی خپلوان تمویل کړې. ایا دوی کولی شي داسې جګړه تمویل کړي چې د هرې مرمۍ قیمت یې باید د دوی د معیشت څخه واخیستل شي؟
حتی که موږ دې ټولو پوښتنو ته په مثبت او خوښبینانه توګه سره ځواب ووایو او ادعا وکړو چې موږ یو خپلواک اقتصاد لرو او د خپلو ټولو لګښتونو لپاره اړین سرچینه مو موندلې، بیا هم کله چې په افغانستان کې له طالبانو سره جګړې ته ځو، په حقیقت کې له پاکستان، ایران، روسیې، اسرائیلو، سعودي عربستان، امریکا او نورو ټولو هېوادونو سره په جګړه کې ځو څوک چې په یوه نه یو ډول په دې شخړه کې ښکیل دي او هر یو په دې کې مشخصې ګټې لټوي. ايا هغه جبهه چې زما او ستا په شخصي پيسو تمويل شې او هزاره ګان د سيمې او نړۍ د ټولو سياستونو او ګټو سره په نا انډوله او نامحدوده جګړه اخته کړي، آيا دا جګړه معقوله ده؟ د دغه ډول جګړې ښه بېلګه مولوي مهدي وو. موږ ولیدل چې هغه په څو ورځو کې خپل سر وخوړ. مولوي مهدي او د هغه خواخوږي په دې ساده حقیقت و نه پوهیدل چې له طالب سره جګړه هغه جګړه ده چې هیڅوک یې نه غواړي او زموږ ښکیلتیا به یوازې زموږ د ژوند، مال او فرصتونو د ضایع کیدو سبب شي.
پام مو وي چې د اوکراین د جګړې په ډګر کې ټول مسایل ګډوډ شوي دي. د اوکراين د جګړې له پيل سره د سيمې او نړۍ په کچه نوري لوبي مطرح شوي، چې پر ټولو سياستونو يې له سره غور کولو ته لار هواره کړې ده. په ایران کې بغاوت یو بل حقیقت دی چې د افغانستان په جګړه کې ښکیل ډیری قدرتونه طالبان غوره کوي چې په وضعیت باندې تسلط ولري ترڅو د نورو لپاره اضافي سر دردونه رامینځته نه کړي. د دې قدرتونو لپاره، هر څه چې اړین دي یو مسلط ځواک دی. بد دی،عکس العمل دی، بي لاري دی، دا منځنی پیړی ده، دا هر څه دي مهمه نده. د دې ډلې تر واکمنۍ لاندې افغانستان په غیر مستقیمه توګه په یو بفر دولت بدل شوی چې په سر کې یې یو وژونکی اوسپنیز ځواک دی او پښتانه او غیر پښتانه نشي کولای خپل سر پورته کړي. د عبدالرحمان د استبدادي واکمنۍ لاندې دغه تش په نامه بفري هیواد د ایران او پاکستان په ګټه دی او د نورو ښکیلو قدرتونو په ګټه هم دی ترڅو د اوکراین مسله یو طرفه نه شي. طبیعي ده چې د اوکراین کړکیچ له دریو حالتونو څخه نه دی: یا به يي لویدیځ وګټي او یا به يي روسیه وګټي یا د ورځې په پای کې دوی یو څه جوړجاړی کوي او سره جوړ راځي. کله چې موږ دې ټکي ته ورسیږو، بیا به وګوری چې ایا دوی به افغانستان ته راستانه شي که نه. نه هیڅ کله. يعنې د طالبانو پروژه په اوکراين کې د جګړې په پايلو پورې اړه لري. دا په داسې حال کې ده چې پوښتنه راپورته کیږي چې ولې باید د یوې برخې پروژې پر وړاندې مبارزه وکړو؟ هره پروژه یو تاریخ لري. کله چې د اوکراین د جګړې د پروژې یا د طالبانو د جګړې تاریخ پای ته ورسیږي، ټوله معادله به بیا جوړه او بیا تولید شي.
اوس راګرځو هغه اصلي ټکي ته چې په خپلو خبرو کې مو درلوده: که موږ جګړه پیل کړو، مخکې له دې چې جګړه پیل کړو او د جګړې پیسې ترلاسه کړو، وسلې په لاس کي واخلو او ملاتړ ترلاسه کړو، موږ باید سیاسي یووالی ولرو. له سیاسي یووالي پرته جګړه ناشونې ده. تاسو د دې سیاسي منافقت او نفاق سره نشئ جنګیدلی. که غواړې چې جګړه وکړې او یا غواړې چې بهرنی ملاتړ تر لاسه کړې نو باید یو پرمختللی سیاسي ګوند ولرې او د یوه ګوند په چوکاټ کې په منظم او تشکیلاتي ډول عمل وکړې تر څو نړۍ تاسو وویني او وپېژني او له تاسو سره کار کولو ته چمتو وي. د ګوند د ادرس څخه د فکري چوکاټ او د یوې ځانګړې مفکورې او تګلاري د اړیکو ټینګه کړي. دا د خلکو سیاسي یووالی دی چې ستاسو لپاره په ملي، سیمه ایزه او نړیواله کچه اغیزمن ځواک رامینځته کوي. يعنې وروسته له دې چې تاسو خپل سياسي يووالی ټينګ کړئ او خپل سياسي ګوند جوړ کړئ، دا هغه وخت دی چې تاسو به په نړۍ کې داسې څوک ومومئ چې ستاسو خبرې ته ارزښت ورکړي او ستاسو بریا ته په رسیدلو کې مرسته وکړي.
زه یو ځل بیا تکراروم، د هر بل کار او عمل پیل سیاسي یووالي ته رسیدل دې. تر څو چې د قومونو سیاسي یووالی نه وي رامنځته شوی، د ملي یووالي خبرې یو خوب او خیال دی او ناشونی دی!
نوې تګلاره؛ د دوو شته لارو په منځ کې یوه نوې لاره
شیشه میډیا: تاسو او د تاسو خپل ټکې، په ځانګړې توګه کله چي تاسو د هزاره ټولنې ځانګړي تجربې ته بیرته ستنیدنه کوئ. تاسو په واضح ډول یادونه کوئ کوم چې ستای کیږي. مګر ایا تاسو فکر کوئ چې ستاسو مخاطبین په عموم کې، د دې لپاره چې دې کندې ته ونه لویږي، ایا دوی ستاسو خبري یوازې په دې روښانه ډیالوګونو سره درک کولی شي؟ آیا تاسو ویره نه لرئ چې ستاسو خبرې هم د نخبه ګانو په کچه محدودې پاتي شې چې داسې ښکاري چي ستاسو د خبرو د درک ځواک لري؟ که دا بیان د عامو خلکو لپاره د درک وړ نشې، د دې لپاره چې تاسو د خپلې تګلاري د پلي کولو لپاره یو ګام پورته کړئ، آیا هغه جبهه چې تاسو یې ویره لرئ رامینځته شې یا هغه معامله چې د سیاسي مشرانو په کچه باید ترسره شي، عملې کیږې؟
که داسې وشي، حتی که په هر ځای کې وي، دا به د ټولنې یوه برخه قرباني کړي. همدارنګه، د ټولنې د لوړ پوړو مشرانو په کچه سیاسي معامله ترسره شي. په دې حالت کې، په ټولنه کې به یو نوی حالت رامینځته شي، کوم چې به تاسو مجبور کړي چې په خپله لاره چاره او تګلاره باندې بیا غور وکړي. زه غواړم پوښتنه وکړم چې تاسو د ټولنې په کچه ستاسو د کار په وړاندې د دوه تشو یا دوو چولو لپاره څه کوئ. تګلاره مو سره زیانمنه نشې، له خپلې لارې د دې خنډونو او ننګونو د لرې کولو لپاره کوم کوټلي اقدام کوئ؟
دای فولادي: وګورئ، ما تاسو ته وویل چې زموږ د کار یوه برخه عملي اړخ لري؛ مګر بله یوه بله برخه روښانتیا ده. هغه ټکي چې ما د هزاره ټولنې د ځانګړي وضعیت په اړه په خپل تحلیل کې وړاندې کړل، هغه د جګړې شرایط او د جګړې ناشونوالی تشریح کوو. دا برخه روښانتیا ګڼل کیږي. هغه جریانونه چې غواړي جرات وکړي، د دوی په اړه زما لومړۍ خبره دا ده چې دوی هیڅ نشي کولی. او بالاخره په همدې شعار ترحده پاتې راغلل. علت یې دا دی چې هیڅوک د ملاتړ زمینه نه لري، د هزاره ګانو په منځ کې د عمل ډګر نه لري او د هزاره ګانو له قومي ملاتړ څخه برخمن نه دي. قومې ملاتړ تر هغه حده چې کولی شی د جګړي لپاره یا ډیر لګښته جرااتونه ټولنیز حرکتونه په لاره واچوی، دا یو ستونزمن کار دی چې هزاره ټولنه یې له څلویښت کلنې جګړې وروسته او د جګړې لګښتونو ورکولو ته چمتو نه ده. دلته څو نفره د خپل ذهن د ساتیری لپاره شته دې او یو څو خپل مخاطبین داسې شعارونه مطرح کوي چې، مګر په عملي توګه دوی هیڅ کار نشي له مخي بیولی. په یاد ولرئ چې هزاره ټولنه بې وزله، محرومه او رنځوره ده. د لوړ عقل او قضاوت خاوندان دې چې هیڅ جریان او حلقه نشې کولی خولۍ پرې واچوې او د دوی ټولنیز ظرفیت د خپلو ګټو او طبقاتي شعارونو لپاره وکاروي.
د روښانتیا سربیره، د عمل په ډګر کې هم زموږ کار روان دی. ما مخکې تاسو ته وویل چې مونږ خپل مخاطبین موندلي دې «له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته ستیندلو» د تګلاري په پلي کولو زموږ کار روان دی. زموږ ملګري له استرالیا څخه تر اروپا، امریکا، کاناډا، هند او په افغانستان کې دننه په جدي او منظم ډول کار کوي. موږ په بیړه او وارخطا نه یو. د دې لپاره چې په فکري او عملي ډول پر حالاتو تسلط ولرو او د سیاسي یووالي اړتیا په عامه افکارو بدله کړو، موږ اوږده لاره په مخ کې لرو. زه فکر کوم چې په دې برخه کې د کار او فعالیت په صبرناکه دوام سره به زموږ د ځواکونو یووالی او همغږي ورځ په ورځ زیاته شي.
شیشه میډیا: هغه ټکی چې زه ستاسو په خبرو کې د پاراډکس (ضد او برعکس ورته والی) په توګه درک کوم، دا چې له یوې خوا تاسو د ټولنې سیاسي یووالی یوه مهمه اړتیا ګڼئ چې د پلې کولو لپاره یې باید کار وشي، له بلې خوا، هغه نخبه ګان چې په هر حالت سره په ټولنه کې نفوذ لري، په داسې ډول مخاطب کوی چې د ژبنیز امکان له لحاظه زغم او د دې د راټولولو امکان ډیر لژ ښيي. احتمال لرې خلک د خبرو په عامه او ټولیزه حده د تاسو سره هم غږی اوسې، مګر کله چې د عملي ګام وړاندیز کیږي، د دوی هر یو یو ډول ویره احساسوي، کوم چې داسې ښکاري چې دوی ستاسو د عملي تګلارې په کوم ردیف کې دي. آیا موږ د معامله ګرو مشرانو په صف کې یاستو کوم چي موږ په دې تګلاره کې منکریږو یا د پراګماتیسټانو بې بصیرته عملګرو په صف کې راځو بیا کله چې حرکت وکړو او نور هم مخته لاړ شو، موږ ته شاید وویل شي د بیلګې په توګه تاسو حرکت نشئ کولی. زه غواړم وپوښتم چې تاسو هغه زغم په عمل کې واچوئ چې تاسو یې په خپله ژبه او تګلارو کې د کارولو اراده لرئ. په ټولنه کې د لا زیاتې وېرې او ګډوډۍ د رامنځته کېدو مخنیوی څه شی دی او د «له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته ستیندلو» د تګلارې تر سرلیک لاندې یو ډول عقیده سیاسي توکمپالنه (سیاسي دوګماتزم) عملي نکړي؟
دای فولادي: تاسو وګورئ، یووالي په مصلحت سره نه کیږي. یووالی د حقیقت په ویلو سره ممکن دی. د مصلحت پر بنسټ یووالی به نه پایله ورکړي او نه به ژوندي پاتې شي. آیا داسې یووالی ژوندی پاتې کیدی شې چې ته او زه په دې پوه شم چې ستا حقیقت څه دی او زما حقیقت څه دی؟ کله چې تاسو پوه شئ چې زما حقیقت څه دی، زه به پوه شم چې څنګه تاسو سره معامله وکړم یا تاسو سره څنګه خبرې وکړم. آیا سمه ده ؟ کله چې زه پوهیږم چې ستاسو حقیقت څه دی، تاسو د دودیز سیاست په اړه زما سره خبرې نشئ کولی. ځکه زموږ هدف سیاسي یوالی دی. که چیري زما په خبرو کې د کومو اشخاصو او ډلو په وړاندې تریخوالی وي، نو دا تریخوالی زما د ژبې له امله مه ګڼئ، د حقیقت له امله یې وګڼئ. هر هغه څوک چي زما په خبرو کي خپل حقیقت درک کوي او په دي حقیقت کي د تریخوالي احساس کوې خپل ځان ته يي ورکرځې، نه ماته.
سیاست: مصلحت یا حقیقت؟
شیشه میډیا: وګورئ، ایډیالوژیکي خبري تل په خپل ځان کي د ننه حقیقتونه لرې چي کولی شې په حقیقت کې د هڅوونکو خلکو لپاره یا لږ تر لږه قانع کوونکی اوسئ؛ په حقیقت کي خپله حدود او تور او سفینوالیتوبونه د ننه په ټولنه کي ډیره وور ته لمن وهي. تاسو د هزاره د سیاسی یووالی خبره کوی. په ټولنه کې له شته ستونزو څخه چي تاسو خبري کوی دا ټول د ټولنې له تاریخ او تجربو سره تړلي دي؛ مګر په ورته وخت کې، کله چې تاسو د خپله تګلاره مطرح کوئ، تاسو دا ویره غوړوئ د دې پرځای چې د دې تګلارې په اړه توافق ته ورسیږو، یوځل بیا، موږ نوې ایډیالوژیکي کرښې ته ننوځو؛ هغه کرښه چې قوي ایډیال او تقاضا لري، مګر دا ټولنه نوره هم ګډوډه او ویشل کوي.
دای فولادي: نه، حقیقت ستاسو د تصور برعکس دی. زما فکر بل شی دی. وګورئ، زما ډیره ساده پوښتنه له هغو کسانو څخه چې د هزاره سیاسي بستر څخه تغذیه کوي، دا چې آيا دوی اخلاقي جرئت ته رسېدلي دي چې راشي او اعتراف وکړي چې د هزاره ګانو د سياسي يووالي په خاطر يې ناوړه ماضي درلوده؟ آیا دوی دې ته چمتو دي چې عتراف وکړې چې د ننني ذلت خاوندان هزاره ګان دي؟ دا پوښتنه نه یوازې زما څخه د هغه شخص په توګه چې د دې نفاق قرباني یم، حق لرم چې پوښتنه وکړم، بلکه، دوی باید دا پوښتنه د خوب په بستر کې له خپله ځان څخه وکړي ایا دوی په خپل رول کې چې په غاړه يې لرلو ښه لوبولی یا بد لوبولی ؟
سمون هغه وخت رامنځ ته کیږي کله چې د اعتراف اخلاقي مرحله ترسره شي. کله چې زه د اعتراف مرحلې ته نه وم رسیدلی، آیا زه کولی شم سمونوالی وکړم؟ زما روښانه او شفاف ځواب دا دی چې دا نه کیږې. همدا رنګه، راځی چې دا خطر د ټولنې د سیاسي یوالي په خاطر په غاړه واخلو او په اصطلاح ځان ته اخلاقي جرئت ورکړو چې اعتراف وکړو او ووایو چې موږ ښه عمل نه دی کړی او چمتو یو چې د ټولنې له لارې ایسته شو او نورو ته اجازه ورکړو چې کار وکړي. که احیانآ راشی او ووایی چې ما تېروتنه کړې ده، ایا زه به په تا باور ونه کړم؟
شیشه میډیا: ستاسو خبره تر دې کچې سمه ده. په ورته حالت کې، زه ستاسو په خبرو په بهیر کې خطر احساسوم خوشیږې مې چې بیان يې د تاسو له ژبې واورم. تاسو د یوې ایډیالوژیکي کرښې په اړه خبرې کوئ. په فکري توګه، ستاسو طرحه ستاسو لپاره بیاکتنه شوي او شاید په کافي اندازه روښانه او شفافه وې او اوس تاسو غواړئ چې ټولنه هم دا درک کړي. تاسو دا هم په ګوته کوئ چې ټولنه نشي کولی د خپلو تجربو پراساس له هغه انکار وکړي. خو په حقیقت کې په همدغو الفاظو او د مسلې د را پورته کولو ورته طریقه په یو ډول پاپولیزم او عوام ګرایي کې راګیر شی. چې د مخاطبینو یا په اصطلاح د آسانه لارې مریدانو په لټه کې اوسی. هغه کسان خپل طرف جذب کړئ چې په اسانۍ سره وايي هو، دا سمه ده، موږ حرکت کوو؛ مګر په حقیقت کې هغه اندازه انرژي به مصرف نکړي چې راشې دغه فکري کرښه او تګلاره درک کړي او د هغې د پلې کولو لپاره مسؤلانه ګامونه پورته کړئ. په پایله کې، تاسو به یو څه وروسته شاید یو ایډیالوژیکي جریان رامنځته کړئ په ټولنه کې د ننه نوي مرید پالنې لمن ووهي او په ټولنه کې زیات ویشونه رامنځته کړي، نه چي د سیاسي یووالي سره مرسته وکړي آیا تاسو دغه خطر پخپله نه احساسوی؟
دای فولادي: نه. دا په بشپړه توګه ستاسو برداشت دی. زما خبره بل څه ده. تاسو زما د خبرو سلسه قطع کړله؛ که نه دا پوښتنه نه مطرح کیدله. وګورئ، مونږ په اصطلاح لومړی د هزاره سیاسي یووالې ته اړتیا لرو، ښه، سمون له هغو کسانو پیل کیږي چې په تیرو وختونو کې یې تیروتنې او غلط کارونه کړي دې. سمه ده؟ اوس که موږ ووایو چې نه که تاسو سمون هم وکړی نور موږ ته د منلو وړ نه یاستئ. یا د تاسو د تیرو بدو پخاطر، نن موږ ستا د نیکۍ څخه انکار کوو، دا هغه ځای دی چې موږ د ایډیالوژیکي غورځنګ یا منافقانه انتها پسندۍ ته لاره هواره کړې ده.
مخکي ما د تاسو خدمت ته وړاندې کړل او ومې ویل چې موږ کله خپل الف پلان پیل کړ، د ټولني د ډیري شخصیوتونو سره مو خبرې وکړې. دا خلک پوهیږې. ما مخکې تاسو ته وویل چې یو شمیر کسان د هماغه غلط شهرت چي لرې، د نفاق بستر غوره ګڼې، زه دوی ته دا مشوره ورکوم چي د خپل ناسم شهرت نه تیر شې. اوس، کله چې زه دا خبره مطرح کړم، زه ډاډه یم چې ځینې ملګري به خپه شي؛ پریږدی چې خپه شې. ځکه چې د ټولنې د برخلیک مسله د دې شخص او هغه شخص د خپګان مسله نه ده. وروسته، د ایډیالوژی (نظریه) مسلي ته راځو، ما تر اوسه کومه داسي ایډیالوژي (نظریه) نه ده مطرح کړې. اوس، د مثال په توګه، که زه ووایم چې تاسو راشئ او د دې ایډیالوژۍ (نظریې) د محور په شاوخوا کې سره يو موټئ شئ، د تاسو خبره بالکل سمه ده.
اوس موږ راغلي یو او د ټولنې د سیاسي یووالي اړتیا د نه منلو وړ موضوع په توګه وړاندې کوو او موږ وایو چې سیاسي یووالی د هرې ایډیالوژۍ (نظریې) د پلي کولو لپاره، د هر سیاسي ګوند لپاره او د هر هغه بل اقدام لپاره چې تاسو یې د هزارستان دیموکراتیک جمهوریت، فدرالیزم یا هر هغه څه چې تاسو یې په راتلونکي کې غواړئ ترسره کول بیړنۍ اړتیا ده. هر ډول فکر چې غواړې حرکت وکړي، لومړی سیاسي یووالي ته اړتیا لري.
همدا رنګه، ته چي هزارستان غواړي راشه سیاسي یووالې ته اوږه ورکه. که چيري سیاسي یووالې رامنځته شو د ټولنې کدرونه به راټولیږي او ته فرصت ترلاسه کوې چي د هزارستان طرح عملي کړي. اوس موږ د کدرونو د اتحاد او یووالې بحث لرو. تراوسه هغه پړاو ته نه یو رسیدلې چي د خلکو عام یووالی مطرح کړو. هر کله چي د ټولنې کدرونه د مختلفو اجنډاوو سره او د مختلفو مفکورو سره د یو د بل څنګ کي سره ودریدل، هر څوک د خپلي ایډیالوژی (نظريي) او فکر سره راځي او کښیني. دلته د مختلفو نظریو بحث دی چې د ټولنې د برخلیک لپاره د یو واحد فکر له متن څخه راپورته کیږي. سمه ده؟ کله چې دا واحد فکر رامنځته شي، د همدې فکر او تګلارې پر بنسټ تاسو یو پرمختللی سیاسي ګوند جوړوئ. دا په دې پرمختللي سیاسي ګوند کې دي چې هرڅوک راټولیږي او د یوې ګډې پریکړې پراساس یوه واحده لاره غوره کوي. اوس موږ د داسې وضعیت سره مخ یو چې هرڅوک په خپله لاره روان دي. هرڅوک کولی شي په ټولنه کې څو کسه مخاطبین ولري؛ خو د ټولنې غوټه په یو څو ورته فکر لرونکو مخاطبینو سره نه خلاصیږي. ډېرو ملګرو وړانديز وکړ، چې تاسې لومړی ګوند جوړ کړئ، بيا د خلکو او ګوند د غړو په راغونډولو به مو پيل کړئ وو. ښه، دا د دودیز ګوند جوړونې یوه بیلګه ده، چې له بده مرغه زموږ لپاره یې ښې پایلې له ځانه سره نه لرلې. که تاسو لومړی ګوند جوړ کړئ، تاسو د نورو حلقو تر څنګ یوه بله حلقه جوړ کړي ده. دا سمه ده چې هرڅوک د خپل وجود وړانګه، شخصیت او افکارو په چوکاټ کې یو شمیر مخاطبین پیدا کوي.
زمونږ خبره دا ده چې همدغه نفوذ پریږدی چي په ټولنه کې يې لرو، چي له هغه نه د ټولني د سیاسي یووالې د اجنډا په پلي کولو کې استفاده وکړو. کله چې سیاسي یووالی رامنځته شو او د ټولنې کدرونه سره راټول شول، هغه وخت بیا موږ ټول د خپلو فکرونو او اندیښو سره کښینوو، له یو بل نه آورو او د یو او بل لپاره خبري کوو. کله چې موخه د ټولنې سیاسي یووالی وي، له هزاره نه هزاره ته توکمیز ځواک بیرته را ګرځول وي، دلته زما او تا بحث مطرح ندئ. هر چا چي د حق خبره وکړه، باید خبره يې تعقیب شې.
نوې تګلاره؛ روښانتیا یا د حقیقت بیان
دای فولادي: سمه ده. یو ټکی چې زه غواړم ستاسو د خبرو په تأیید ووایم او ممکن بحث زما په ذهن کې لا نور هم روښانه کړي، دا د ښاغلي مصطفی ملکیان بیان دی. هغه وايي چې د روښنفکرو دنده حقایقو بیانول او تریخې کمول دي، خو هغه وايي، چې کله کله د حقايقو د بیان کولو او د تریخې د کمولو په برخه کې مخالفت رامنځته شي. دلته، د هغه په وینا، پوهان د تریخې کمولو لپاره د حقیقت بیانولو ته ترجیح ورکوي. ځکه چې د خپګان کمول دردونه کموي، خو امکان لري غلطې لارې مو مخې ته کېږدي. وايي چې په دې حالت کې، تاسو باید حقیقت ووایاست. سمه ده؟
ریښتیا ویل او تریخئ کمول په حقیقت کې د یوې سکې دوه اړخونه دي چې تاسو د به بل هر عالم څخه د یوه روښانفکر په توګه فرق کوي څوک چي تیوریکې بحثونه کوې. یو غیرروښانفکر عالم خپلې خبرې کوې؛ خو هغه ځان مکلف نه ګڼي چې پر عملي اړخ او یا د هغې پر ټولنیزو اغیزو ټینګار وکړي. د حافظ په تعبیر یا وینا سره «در بند آن مباش که نشنید یا شنید». خو روښنفکران وايي چې نه، موږ باید په ټولنه کې د خپلو خبرو عملي اړخ ته پام وکړو. اوس که موږ داسې ټکې ته رسیدلې یو چې ما احساس کړئ چې اوس د ټولنې د تریخي کولو او کړاوونو کمول به د حقیقت د قرباني کولو په بیه تمام شې، تاسو باید حقیقت ویل غوره کړئ. لکه څنګه چي تاسو غواړئ ووایاست چې موږ د دي ټکو د بیانولو په پړاو کې یو. د دې خبري په روښانه توګه بیان کول ممکن په دې برخه کې زما ذهن لا ډیر روښانه کړي. زه اوس غواړم د یو بل مختلف بحث لپاره لاره خلاصه کړم، کوم چې بیا په ټولنه کې ستاسو شخصي تجربو ته ورګرځي.
دای فولادي: اجازه راکړئ د حقیقت ویلو برخې باندې یو څه نوره رڼا واچوم چې تاسو یې یادونه کړې. د «هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راګرځولو» تګلاره د هغه کار اصل دی چې موږ یې د ځان پروړاندي لرو. وګورئ، تاسو د دې پخاطر چي د هزاره ګانو کړاو لمنځه یوسئ ، سیاسي یووالې ته اړتیا لرئ. د دې لپاره چي تاسو سیاسي یووالې ته ورسیږئ باید حقیقت ووایاست. کله چې تاسو حقیقت وویل او د حقایقو پر بنسټ سیاسي یووالي ته ورسیدلئ، تاسو به وښایاست چې تاسو یوه وسیله ترلاسه کړې چې د ټولنې تریخئ او درد کموي. زه تاسو ته په ډاډ سره ویلای شم چې د هزاره سیاسي یووالي وروسته د هزاره پرمختللئ سیاسي ګوند کله چي رامنځته شي او د خپل شتون اعلان وکړي، بله ورځ، تاسو په ټول افغانستان کې د هزاره ګانو لپاره امنیتي پوښښ جوړ کړی دی. ځکه نو هرڅوک به پوه شي چې دوی د یوې ډلې سره مخ دي چې د قلم خاوندان او پریکړه کوونکي دې. کله چې په جګړه کې د ښکیلتیا پریکړه وکړي، هغه جګړه کوي، او که چیرې هغه د خبرو اترو پریکړه وکړي، هغه رغنده او پریکړه کوونکي تعامل او خبرې لرې. ډاډه اوسئ چې بیا هر ځواک به تاسو جدي ونیسي چې که موږ له دې ډلې سره جوړجاړی وکړو، خبره یې خبره ده او خبره د ټولنې ورته دې.
همدارنګه، تاسو ولیدل چې “له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو” په تګلاره کې موږ د روښانتیا په نوم د حقیقت څرګندولو یادونه کړې. د حقیقت له ویلو پرته روښانتیا ناشونې ده. تاسو باید حقیقت له ټول تریخوالي سره ووایې ترڅو سیاسی یووالې ته ورسیږئ. هرڅوک چې خپه کیږي د دوی خپل کار دی. ټولنه د سمندر په څیر ده چې له اوږدو څپو سره حرکت کوي او په ټولنه کې بریالی پيغام، هره ورځ خپل مخاطبین لټوي او هره ورځ له یوې نوې تجربې سره مخ په وړاندې ځي.
شیشه میډیا: ښه، دا ټکی به نور د خپلو خبرو په دریمه برخه کې خلاص کړو. ستاسو د خبرو د دې برخې د جمع بندی په توګه، لکه څنګه چې تاسو په واضح ډول وویل چې اوس موږ په داسې مرحله کې یو چې ټولنه باید له خطرونو او واقعیتونو سره آشنا شي چې ورسره مخ ده. د واقعیتونو ترڅنګ چې مخ پروړاندې لري، پټې سترګې تیر نشې او په دوکه سره سیاست ونکړې.
دغه ستا خبري دې چې هغه ټولنې ته وایئ او ټینګار لرئ چي کله ټولنه دا خبري درک کړې. د یو طبیب په څیر چې ناروغي تشخیصوي او تر تشخیص وروسته د درملنې مرحلې ته رسیږي. په طبیعي ډول په ځینو مواردو کې د نارغیو دقیق تشخیص امکان لرې تاسو ته تر یو حده پورې د حل لارې د تاسو پروړاندي راولې. ځکه چې تاسو په اصطلاح د رنځپوهنې په څیر عمل نه کوئ. تاسو یوازې د افغانستان د طبیبانو په څیر یو درد ته په کتلو سره هماغه درمل نه وکوئ ترڅو د یو درد په درملنې سره، پنځه نور دردونه رامنځته کړې.
تاسو درد یا مسله د هغه په بستر کې کانتکست او شرایطو ته پاملرنه کوئ. له دې پاملرنې وروسته تاسو ګورئ چې ستاسو ستونزه او مسله یو شان نه ده، په سلګونو ده په اتفاقي ډول د هغه د حل لاره یوه نده، سل دي.
زه غواړم له ټولو هغو خبرو څخه ووایم چې تاسو تر اوسه د حقایقو د وړاندې کولو او د تریخې د کمولو په اړه ویلي دي، د مالکین د تعبیر له مخې، یا د روښانتیا په توګه چې تاسو ورته بللی یاست، یو لنډه جمع بندي ولرئ ترڅو د عملي او (پراګماتیسټ) کارونو لپاره لاره هواره کړئ چې تاسو یې بل ځل په ذهن کې لرئ او ستونزه په خپلو شخصي تجربو کې تشریح کړئ. په ټولنه کې ستاسو د روښانتا، کار او مبارزې تجربې، په طبیعي توګه ستاسو په خبرو یا په منفي یا مثبت ډول اغیزه کوي. غواړم تاسو په خپله هغه خبري چي تاسو مطرح کړي دي یوه لنډه جمع بندې ولرئ.
دای فولادي: که اجازه راکړئ او زما خبرې خود غرضي ونه ګڼي، زه غواړم خپل شخصیت په دریو برخو وویشم. تاسو کولی شئ زما د کاري تګلاره کې دا درې شخصیتي کټګورۍ وګورئ.
د یوه روښانفکر(پراګماتیسټ) په توګه د خپل فکري حد او توان پورې مسئولیت لرم چې حقیقت ووایم د حقیقت ویلو په خاطر، زه به د حقیقت په وړاندې هیڅ مصلحت ته لومړیتوب ورنکړم. د حقیقت ویلو موخه د ټولنیزو ګټو چمتو کول او د عامه پوهاوي ټولیز کول دي. دلته زه باید د یوه روښنفکر په توګه خپل مسوولیت ادا کړم. ښه ده چې د روښنفکر پر ځای روښنګر ووایو. ځکه چي روښنفکر چې روښنګر نه وي هغه روښنفکر ندئ.
وروسته، د یو کوچني سیاستوال په توګه چې لږ تر لږه د افغانستان د سیاسي ټولنپوهنې په ډګر کې مې د ظلم او خاورې په کچه یو کتاب تولید کړی دئ، زه باید له خپلو خلکو سره د ستراتیژیک اقدام په برخه کې مرسته وکړم تر څو زما د ولس سیاست د دې شخص او هغه شخص له شره وژغورل شي او د هزاره ټولنې لپاره باید یو سیاسي نظام رامینځته شي چې د سلګونو کلونو لپاره کار وکړي لکه څنګه چې موږ په پرمختللي نړۍ کې لرو.
وروسته، د یو شخص په توګه، کله چې راځم زه ټولو ته بلنه ورکوم چې سیاسي یووالي ته راشې. د دې لپاره چې « له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو» تګلاره په واقعیت بدله شي، خپله د یو شخص په توګه، باید په خپله خبره عمل وکړم. نه کیږې چې نورو ته د یو شې لپاره بلنه ورکړم، او خپله پورته کښینم او په تور او سپین لاس ونه وهم.
تاسو ګورئ چې موږ د دې دریو شخصیتي کټګوریو سره عملي پروسې ته داخل شوي یو. اوس موږ په دې پروسه کې یا ماتي خورو یا بریالي کیږو. که چیري موږ ماتي وخوړه، که مو ماتي وخوړه د خپلو سیاسي خاطرو تر عنوان لاندي کتاب چي تر لاس لاندي یې لرم او په دې کتاب کې به، د یوه روښنفکر او سیاستپوه په توګه ټول برداشتونه او ژوند لیکم او په هغه کې تشریح کوم چې مونږ په دې فکر او نظر سره اقدام ته راغلې یو. موږ له دې ځایه پیل وکړ، له دې خلکو سره مو خبرې وکړې، دا کار مو وکړ، خو د ورځې په پای کې مو ماتي وخوړه او همدا زموږ د ماتي لامل وو. که موږ په دې پروسه کې بریالي شو او دغه ټولیز حرکت ترسره شو او هغه سیاسي ګوند چې د زرګونو کلونو لپاره کار وکړي، پرانیستل شو، زه به د دې بریا څخه خپلې تجربې په کتاب کې ذکر کړم او تشریح کوم چې دا یوه بریالی لاره وه چې یوه ټوټه شوې ټولنه چې د سیاسي نخبه ګانو د شخصي ګټو له امله سقوط شوې وه، د دې طرحي او تیورۍ او تګلاري او منطق او دلایلو او دې حقیقت ویلو او ستراتیژیک عملییت سره یوه ټولنه د سیاسي یووالې سره او د یوه سیاسي پرمختللي ګوند خاوند د نړیوالو، سیمه ایزو او کورنیو لوبو په کچه بدله شوه. دې مرحلې ته رسېدل په خپل ذات کې لویه لاسته راوړنه ده زه هیله لرم چې هر هزاره نخبه به ځان د دې بریا برخه جوړوې، نه د دې لپاره چې ځان د یو شخص په توګه د ناکامۍ یوې برخې ته راټیټ کړي.
شیشه میډیا: ښه، زموږ د خبرو په بله برخه کې چې موږ يې لرو موږ امکان لرې دا ټکی بیا په تفصیل سره وڅیړو او بیا موږ ستاسو تجربو ته راستنیږو او ستاسو د دغه درې شخصیتي کټګورۍ د کارونو او تاثیراتو په بڼه چې تاسو په ټولنه کې درلودل، تحلیل کوو.
سیاست: پوهه، شخصیت، عمل
شیشه میډیا: د دې خبرو اترو دریمې برخې ته ښه راغلاست. ښاغلی دای فولادي، په دې برخه کې، زه له تاسو غواړم چې په ټولنه کې ستاسو د کار اغیزو ته په تفصیل سره پام وکړئ. تاسو په ټولنه کې د خپل شخصیت د اغیزمن پرمختګ درې مرحلې ذکر کړې. د شخصیت دا درې کټګورۍ په طبیعي ډول ستاسو لپاره یوه کیسه او تاریخي کرښه جوړوي کوم چې په ټولنه منفي او مثبت دواړه اغیزه کوي. ځینې امکان لرې په تیرو وختونو کې ستاسو د کار له اغیزو څخه ناخوښه وي یا منفي نظرونه او احساسات ولري د مسلې نوې طرح په ځانګړي توګه له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو تګلاره، هماغه په ټولنه کې د نفاق لمن وهلو دوام دی.
بله ډله چې دغه حرکت د بدلون پیل یا نوې دورې ته د هزاره ګانو د ننه کیدل ګڼي. یوه دوره چې د هغه تجربو بیا لوستل له ځانه سره لرې او د هزاره نوی شعور رهبري کړئ دئ. دغه ډله ښايي نوې تګلاري ته هم په خوشبینانه لید سره وګوري او له هغه نه هرکلی وکړي. زه غواړم د دې دریو مرحلو په اړه خبرې وکړم چې تاسو د یو شخص په توګه ستاسو د شخصیت په اغیزمنه وده کې یادونه کړې، یو څه نوري خبرې وکړئ او بیا تشریح کړئ چې تاسو پدې برخه کې له خپلو مخاطبینو سره تاسو څنګه تناسب ټاکئ. یعنې، تاسو څنګه د مخاطبینو سره مرسته کوئ د ۱۴۰۱ لمریز کال دای فولادي څنګه ووینې چې د ۱۳۷۴ او ۱۳۷۵ کلونو د دای فولادي پرته ندئ؛ یعنې هغه دای فولادي چې «زموږ نن» او د « د عدالت لپاره دوره » یا حتی «ظلم سیمه، خاوره» لیکې، دای فولادي سره چې له دېرشو کلونو وروسته یې له هزاره ګانو څخه هزاره ګانو ته د توکمیز ځواک د راستنولو تګلاره مطرح کړه، دوه متفاوته دای فولادي، په دوو متفاوته مرحلو کې، مګر په ورته کرښه کې.
دای فولادي: هو، د شخصیتي پراختیا په لیکه کې مختلفي مرحلې او فکري وده او د خپل پوهاوي کچې ته د تجربو غوره کول. وګورئ، کله چې تاسو د سیاست په اړه خبرې کوئ، پالیسي درې ستنې لري: د سیاست لومړی اساس پوهه ده. دوهم اساس شخصیت دی؛ او دریم اساس عمل دی. د سیاست دا درې ستنې د علت او تاثیر سره په اړیکه کې دي. ستاسو پوهه ستاسو په شخصیت اغیزه کوي، ستاسو شخصیت ستاسو په پوهه اغیزه کوي، ستاسو پوهه او شخصیت ستاسو په عمل اغیزه کوي، او ستاسو عمل ستاسو په پوهه او شخصیت اغیزه کوي.
په سیاست کې که علم لرئ خو بي شخصیته او عمل نه لرئ، هیڅ ارزښت نه لرئ. که تاسو شخصیت لرئ، مګر پوهه او عمل نه لرئ، تاسو بیا هم بې ارزښته یاستئ. په ورته حال کې، که تاسو عمل لرئ، مګر شخصیت او پوهه نه لرئ، تاسو به بیا هم په درد نخورئ. هغه څه چې د هزاره ګانو سیاست د انحراف لامل شو هغه کړنې وې چې د شخصیت او پوهې نشتوالی و. هغه عمل چې د یو شخص د شخصیت او صداقت یا صادق شخصیت ملاتړ نه وي او له کره پوهې څخه بې برخې وي، دا کړنه د شخص د شخصیت پر ضد بدلیږې. یعني یو کس چي هر عمل ترسره کوي، خپل شخصیت د پخوا په پرتله خرابوي.
په دې حالت کې زه قضاوت خپلو مخاطبینو ته پرېږدم چې وګورې چې کله زه د سياسي عمل بهير ته د ننه شوئ یم، آیا زه د سیاست دغه درئ ستنې په ځان کې لرم که نلرم. ایا په ما کې اړینه پوهه ویني که نه؟ ایا په ما کې د هزاره صادق شخصیت ویني که نه؟ ایا د شخص صادق شخصیت ویني او که نه؟ د عمل په ډګر کې هم چې کله نورو ته د سیاسي یووالي بلنه ورکوم، ایا زه په عمل کې دا مفکوره منم که نه. ما د یو علمي او سیاسي طرحي په توګه “له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو” تګلار مطرح کړي ده. له کلونو فکر کولو وروسته مې هڅه وکړه چې پوه شم چې د ټولنې او په ځانګړې توګه د افغانستان په اوسنیو حالاتو کې د ژغورنې لار کومه ده، دغه تګلاره مې وړاندې کړي ده. اوس زه قضاوت نورو ته پریږدم او زه اړتیا نلرم چې منځګرتوب وکړم. زه هیله لرم چې تر نورو مخکې، لومړی تاسو چې له تیرو کړاوونو او مبارزو له موږ سره وی او اوس هم خبرې کوو، خپل قضاوت مکتوب کړئ او ویې لیکئ چي آیا تاسو په ما کښې د پوهې، شخصیت او عمل دغه دری عناصر د ۱۴۰۱ لمریز کال دای فولادي په توګه ملاحظه کوئ که نه؟
نوې تګلاره؛ د عدم تشدد مدني مبارزه
شیشه میډیا: زه غواړم له دې برخې څخه پیل وکړم ترڅو ستاسو نورو خبرو ته ورسیږم. په سمه توګه تاسو د کابل په لویدیځ کې د مقاومت په اړه په ټولنه کې د خپل نفوذ لرونکي شخصیت د دریو مرحلو د ودې په اړه خبرې کوئ او تاسو هیڅکله دا مقاومت د هزاره سیاسي خوځښت په وده کې د منفي ټکي په توګه نه یادوئ. ایا تاسو احساس کوئ چې د کابل په لویدیځ کې د مقاومت په وړاندې د ټولو تبلیغاتو سره یا له ټولو ستونزو سره سره چې دې مقاومت په خپل وخت کې درلود، هزاره ټولنې د کابل په لوېديځ کې په سمه او سالمه لاره پيل وکړ چې وروسته د دغه مقاومت د دوو کلونو او لسو مياشتو په اوږدو کې وده او پرمختګ وکړ او بیا د روښانتیا حرکت سره «زموږ نن» او «د عدالت لپاره دوره»، دا تجربه په یوه شعور او په ټولنه کې په پوهاوی بدله شوه؛ مګر وروسته له هغي، کله چي مرحله په مرحله مخکي راغلئ، په طبيعي توګه، تاسو د کابل د لويديځ تجربه د هزاره ګانو په سياسي تحريک کې يوه کلاسيکه تجربه يا لومړنۍ تجربه ګڼئ، او تاسو نه غواړئ چې د ټولو وختونو او ټولو شرايطو لپاره د يوه بشپړ نمونې په توګه وده ورکړئ.
کله چي تاسو «سیمه یا خاوره ظلم» ولیکلو، تاسو په ټولنه کې د ظلم وده او استبدادي د ودې لپاره داسې زمینه مساعده کړه چې د کابل په لویدیځ کې مقاومت نور له دې ظلم څخه د خلاصون غوره نمونه نه شي ګڼل کېدای. تا د ظلم په ډګر کې وویل چې که ټولنه په خپلو ټولو اړیکو کې د پرمختګ مرحلې ته ونه رسیږي چي خپله د ظلم څخه ځان لري کړې، ظلمونه بیا هره ورځ وده کوي لکه دوش ضحاک ماران او په دروند قیمت سره دوام لري. تاسو وښودله چې د کابل لوېديځ مقاومت له خپلو ټولو لاسته راوړنو سره د مزاري په څېر له ټولنې څخه يو قيمت اخيستی او يا يې زموږ د ټولو وياړونو بيه پرې کړې ده.
له دې وروسته، به په نویو پړاونو کې په طبیعي ډول ستاسو تجربې د ډیموکراسۍ، بشري حقونو او پرمختللي ارزښتونو له نورمونو سره د آشنایۍ او خوځښت په ډګر کې د افغانستان ولس له عمومي تجربو سره یو ځای شي. دا سمه ده چې دغو شلو کلونو په افغانستان کې د ارزښتونو لړۍ په طوفاني بڼه مطرح کړه دا سمه ده چې دغو شلو کلونو په افغانستان کې یو لړ ارزښتونو ته اور ورته کړ؛ خو په ورته حالت کې، د ټولنې په پرمختیایي پړاوونو کې، د ۲۰۰۱ او ۲۰۲۱ کال ترمنځ واټن خورا اوږد دی؛ دا پدې مانا ده چې ټولنه د دې حرکت په شرایطو کې له ډیرو نویو مفکورو او نورمونو سره آشنا شوې ده او ستاسو مخ پر ودې خوځښت دې مرحلې ته رسېدلی، چې د بېلګې په توګه تاسو د دې ټولنې واقعیت ته په پام سره لږ تر لږه د هزاره ټولنې لپاره وسله واله مبارزه د حل لاره نه ګڼئ یا تاسو د دې د ژغورلو لپاره د جګړې وړاندیز نه کوئ او ووایاست چې مخکې له دې چې تاسو دې نورو برخو ته اړتیا لرئ نو که یوه ورځ تاسو د جګړې پریکړه هم وکړئ، ستاسو جګړه باید د جهاد د دوري په څیر جګړه نه وي. ستاسو جګړه باید د کابل د لوېدیځ د جګړې او یا د مزاري د جګړې په څېر نه وي، یو څه ډیره متفاوته وې. یو څوک احساس کوي چې تاسو د وخت په تیریدو سره د ژورې تجربې او ودې وروسته دې مرحلې ته رسیدلي یاست.
اوس، د دې ودې د پروسې پر بنسټ، تاسو په داسې مرحله کې یاست چې تاسو د مبارزې یوه بله تیوري وړاندې کوئ چې د عدم تشدد مدني مبارزې سره ورته ده کوم چې تاسو مخکې یادونه کړې او موږ یې په شیشه میډیا کې هم په اړه خبرې کړي دې. زه غواړم چې تاسو په ټولنه کې د عدم تشدد مدني مبارزې خپل تفسیر بیان کړئ؛ هغه مبارزه چې ټولنه خپلو موخو ته رسوي، پرته له دې چې په استخباراتي جګړو او نیابتي جګړو کې پرې ناخوښه او غیر ضروري لګښتونه ولګول شي. غواړم یو څه نور هم ووایئ که تاسو غواړئ چې هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنولو په تګلارهکې د عدم تشدد مدني مبارزې مفهوم وښایئ یا یې تشریح کړئ، دا کار په کومه ژبه او په څه ډول تعبیرونو سره کوئ؟ اساسا، تاسو په خپله تګلاره کې د دې ډول لیدلوری او نظر ځای څنګه وینئ؟
دای فولادي: وګورئ، د شخصي تجربې په توګه، غواړم چې دېرش کاله مخکې ووایم. دېرش کاله وړاندې هزاره ټولنه د بېلابېلو ایډیالوژیو د ټکر لپاره یوه بستر وه: ولایت فقیه، ماویزم، د خلق دیموکراتیک ګوند. زموږ کدرونو خپل ذهنونه په دې مسلو بوخت وو، اسلامي حکومت، دیموکراتیک حکومت، پرولتاریا، طبقاتي شخړې او داسې نور هغه ګرمې مسئلې وې چې ذهنونه يې ډک کړې وو.
په ورته وخت کې زه راغلم او سم مې له هغه ځایه پیل وکړ چې د هیچا ورته پام نه و. زه راغلم او ورته مې وویل چې ته هزاره یې، چې ستا نوم اخیستل جرم دی او کله چې ته هزاره ووایې نو کافر دې بولي. د له تا سره سل کاله روانې جګړه شوې ده، خاموشه پیړۍ په تاسو مسلط شوې ده، د چوپتیا سیاست په تاسو مسلط شوې ده. په رواني چګړې سره يې تاسو په ذهنونو کې بدنام کړې یاستی. په سپکو متلونو لکه هزاره موږک خور، هزاره جووالی، هزاره کله چې واک ته ورسیږی نو سپی به چپه نعل کړې، هزاره او د مینو چاکلیټ، هزاره د خام ماهي په څیر بوی هزاره د سپي نوم، کبرغه شمر، او داسې نورو متلونو سره سپک کړې یاستئ. هر چا په خپل وار سره د هزاره ګانو په وړاندې په دې رواني جګړه کې په ذهنونو کې د بشپړ له منځه وړلو لپاره یو ناوړه متل وکارولو، دوی حتی په خپل ذهن کې هزاره سپکوې.
مونږ راغلو او له همدغه ځایه مو پیل وکړ. وروسته بیا د هزاره نوم د راژوندي کولو مبارزې ترسره شولې؛ فکري مبارزه پیل شوه او ورو ورو د ټولنې تر سطحې پورې خپره شوه. وګورئ، له هغه ځایه چې ما پیل وکړ، په هزاره ټولنه کې د ایډیالوژیو د بحث او د ایډیالوژیو د ټکر له مسلو څخه په بشپړه توګه جلا وو. تاسې وليدل چې د دغو مسايلو تر شا چې موږ راپورته کړي، هغه دا چې د هزاره نوم راژوندي کول او د هزاره نوم بايد د نورو لپاره د کفر او جرم مترادف ونه ګڼل شي، ټوليز يووالی رامنځته شو. د بېلګې په توګه په قم کې ایت الله ناصري خپل د پیسي ورکولې، تر څو د «زموږ نن» او «د عدالت لپاره دوره» فوټو کاپي او خپور کړې. په همدې ډول یو نسل لبیک وویل او موږ هغه تګلارې او موخې ته رسېدلی یو چې نن د خدای شکر دی چې د هزاره نوم په ملی سرود کې دی، طالب هم هزاره وایی، نور هزاره ویل حساسیت نلرې. لکه څنګه چې تاسو پوهیږئ، صارم د وحدت ګوند په مجله کې څیړنه او محاسبه کړې وه چې ما په یوه لنډه مقاله کې 204 ځله هزاره ویلي وو او دا حقیقت یې زما د جرم او کفر د سند په توګه لیکلی وو. خو نن تاسو ګورئ چې هر څوک کافر شوي او هر څوک هزاره وايي!
تاسو وګورئ، نن زه هم په سمه توګه هغه څه غوره کوم چې زه د دې لپاره راغلی یم د بحث نظریاتي اړخونو ته چې مطرح کیږي، ورسره کار نلرم. اوس دا د عدم تشدد مبارزه ده، د تاسو په ژمنه، دا د هزارستان دیموکراتیک جمهوریت دی یا دا فدرالیزم دی، زه له دې مسلو سره هیڅ تړاو نه لرم. زه غواړم ووایم چې هر پړاو ته ورسیږئ، که غواړئ جګړه وکړئ او که بل هر څه، لومړی ګام ستاسو سیاسي یووالی دی. تاسو باید د ځواک کیدو لپاره ټوکر شئ. د سیاست په برخه کې، زه ډیر د عدم تشدد د مبارزې له تیوري سره موافق نه یم. ځکه چې د مبرارزه یزي لواګاني کیدای شي په یو ځای کې پایله ولري، مګر دا د هر ځای لپاره عمومي فورمول نشي کیدی. په افغانستان کې تاسو مطلق توکمیز نفاق لرئ، تاسو ملي یووالی نلرئ چې ستاسو شاته ټول ستاسو سره یو شي. د هزاره د عدم تشدد مبارزه د تاجک او پښتون د عدم تشدد له مبارزې پرته د کوم درد درملنه کوي؟ بیا، تاسو د چا په وړاندې یاست؟ دا خورا مهم ټکی دی چي باید ورته پام وکړئ.
شیشه میډیا: کله چې تاسو د عدم تشدد مدني مبارزې مطرح کوئ، په حقیقت کې، تاسو د تاوتریخوالي او نفرت هغه ممنوعیت رد کړئ چې په ذهن او چلند او د ټولنې د ژوند په ټولو اړخونو یې تسلط کړی دی. کله چې تاسو دا تاوتریخوالی رد کړئ، تاسو به مدنيت ته ورسیږئ.
د عدم تشدد د مبارزې ځانګړی ماډل
دای فولادي: ولې غواړم ووایم چې د عدم تشدد د مبارزې ماډل په افغانستان کې نه شي پلې کیدای؟
شیشه میډیا: ماډل يې نه، تاسو یو عام ماډل نلرئ چې په هر ځای کې پلي شي؛ خو د عدم تشدد معنا دا ده چې تاوتریخوالی او نفرت د وبا په توګه وګڼئ چې هر څه د اور په څیر سوځوي. تاسو لږ تر لږه په افغانستان کې دا تجربه لرئ او پوهېږئ چې تاوتریخوالي او نفرت دې ټولنې ته څه کړي دی. تاسو کولی شئ په افغانستان کې د عدم تشدد د مبارزې خپل ماډل وړاندې کړئ، کوم چې په بشپړ ډول توپیر لري د هغه څه سره چې په هند کې وو یا یې درلودل، د بیلګې په توګه، غفار خان یا منډیلا یا لوتر کینګ چي درلودل. په هرصورت، تاسو د یوې مقالې په اړه خبرې کوئ چې په یو ډول ستاسو په ستراتیژۍ کې تاوتریخوالی او نفرت ته لاره نه ورکوي. تاسو هم یو له هغو کسانو څخه یاست چې سخته پاملرنه یې کوئ چي له دې وبا څخه ځان وساتئ.
دای فولادي:دقیقاً، دقیقاً.
شیشه میډیا: زه غواړم چې تاسو دلته خپل ماډل وړاندې کړئ چې دا مبارزه په افغانستان کې ځانګړې کوي. داسې نمونه چې د هزاره ګانو مبارزه د پښتون یا تاجک مبارزې په پرتله ډیره ځانګړې کوي. دا ماډل څه شی دی؟
دای فولادی: وګورئ، ما څو ځله ویلي او اوس هم دا خبره کوم او دا د ولس قضاوت ته پرېږدم چې په افغانستان کې د واک جګړه په کابل کې نه ده، عزیزانو! د افغانستان د واک جګړه په اسلام اباد، تهران، مسکو، لندن، واشنګټن، برلین او پاریس کې روانه ده. که د امیر عبدالرحمن نه وروسته ۱۳۰ کاله د افغانستان سیاسي تاریخ ته پام وکړو، تاسو د خلکو یا روښنفکرو لخوا جوړ شوی سیاسي نظام نلرئ. دا ټول نظامونه له بهر څخه وارد شوي دي. دا د امیر عبدالرحمن د خونړی مرکزي نظام دی چې ځانګړي پښتانه پرې ویاړي او د مرکزيت خبرې کوي. همدغه د امیر عبدالرحمن د اوسپنېز وینه تویوونکئ متمرکز نظام چې انحصار غوښتونکې پښتانه په هغه ویاړې او دوی د مرکزيت (ستټرالیزم) په اړه خبرې کوي، پخپله د روسي او برتانوي استعماري ګټو پر بنسټ د برتانوي هند صدوري وو. دواړو استعماري قوتونو په امير عبدالرحمن باندې توافق وکړ ترڅو وکولئ شې چې د عثماني ترکيې پروړاندي د دوی تر منځ د حایل خاوره پيدا کړي او دواړه به پرګډ دښمن پام وکړي.
مرکزي حکومت زموږ لپاره بهرنی تولید دی. آيا په ياد نلرو چې نادرشاه څنګه واک ته ورسېد؟ ايا شاهي نظام هغه نظام نه و چې انګرېزانو پرې پرېکړه کړې وه چې افغانستان ته راشي او امان الله وتښتي؟ ښه، شاهي نظام کار وکړ او مخکي راغئ ترڅو جمهوري نظام ته ورسید. د داوود جمهوري نظام په نوم بدل شو. خو په طبیعت کې دا هماغه شاهي نظام و چې له نادرخان نه په میراث پاتې و. له هغه وروسته د غوايي اووم کودتا وشوه. په همدي ترتیب سره، ايا په کابل کې د جهادي ګوندونو د وحشتناک انارشيزم دوره يو بهرني توليد نه وو چې د افغانستان پر خلکو وتپل شوه؟ آیا طالب او د امارت نظام پخپله زموږ لپاره بهرنی تولید نه وو چې پر موږ وتپل شو؟ ايا اسلامي جمهوريت نظام د امريکا او ناټو د لښکرو په راتګ سره رانغئ؟ موږ د دې نظامونو په کوم ځای کې رول لوبولی؟ موږ چیرته دا اراده درلوده چې ووایو دا نظامونه کورني تولیدات دي؟ هغه تئوریګاني چيري چي موږ ورسره جګړه کوله او د هغوی لپاره مو جګړه کوله زموږ د سياسي نظام په جوړښت کي ننوتي دي؟ دوی زموږ د سیاسي نظام جوړښت ته له کوم ځایه وارد شول؟ اوس د دوهم پړاو همدغه اسلامي امارت بیا د بهرنیو قدرتونو په غوښتنه او د دوحې له تړون سره نه دی راغلی؟
بیا، وګورئ، چې که غواړو د افغانستان په سیاست کې ونډه ولرو، باید په سیمه ییزو او نړیوالو لوبو کې خپله ونډه ولرو. موږ بیرته دې اصل ته راګرځو چې تر څو چې موږ سیاسي یووالی ونه لرو او دا سیاسي یووالی د یوه پرمختللي ګوند په چوکاټ کې خوندي نه وي، تاسو نه په سیمه ایزو لوبو کې اغیزه لرئ او نه په نړیوالو مسایلو کې. نو ځکه وايم چې د واک جګړه په کابل کې نه، بلکې د کابل ورانول دي. همدا رنګه، راځئ چې دا جګړه بهر فتحه کړو. په هغه ځایونو کې فتح کړو چې له هغه ځایه زموږ لپاره طراحي شوي او صادر شوي ده. که زه د هزاره ګانو د مشر په توګه تهران ته لاړ شم او له قاسم سلیماني څخه مننه وکړم چې ښه کار دې وکړ، چي د فاطمیون پوځ دې تنظیم کړ او په منځني ختیځ کې دې هزاره ګان د خپلو ګټو پخاطر د اسراییلو، انګلستان، امریکا، سعودي عربستان او ترکیې پروړاندې وجنګول، زه باید دا تمه هم ولرم چې د داعش نیابتي لښکر دغه قدرتونه به کابل ته راشي او زموږ په سرونو به ښوونځي، روغتون او ورزشي کلپونه انفجار کړي.
ګورو چې موږ د قدرت په جګړه کې اغېزمن نه شو، چې یوه برخه یې په تهران کې ده او زموږ لپاره پرېکړه کوي. ایراني جاسوسانو څه وکړل؟ هو، دوی په هزاره ګانو کې د ایران ګټې خوندي کړلې، خو ایا دوی وکولی شول په تهران کې د هزاره ګانو ګټې هم خوندي کړي؟ ایا دوی کولی شي دا تضمین رامینځته کړي چې موږ د شیعه او مذهب په نوم د تبعیض او جبر لاندې خلک په مینځني ختیځ کې د ایران په سیمه ایزه جګړه کې شامل نه کړي؟ دا په داسې حال کې ده چې موږ ګورو چې په افغانستان کې د تهران سیاست تل د هزاره ګانو د ګټو خلاف عمل او توکمپالنه ده.
نوې تګلاره؛ سیمه ایز او نړیوال بدلونونه
شیشه میډیا: ښه، هغه سیاست چې له افغانستانه بهر جوړ شوې وي په طبیعي ډول یې خپلوی ملاتړونه هم لري؛ یعنی هغه څوک چی په افغانستان کی نیابتی جګړه پرمخ وړی، هغوی سیاسی نظامونه په خپل واک کي نیسې چي په موږ باندی حاکمیت لرې. سمه ده چې دا نظامونه له بهر څخه راځي، مګر په افغانستان کې موږ د دوی مخاطبین یو. ستاسو په نظر د افغانستان جګړه ستاسو په تګلاره کې کوم ځای لري چې دغه بهرني عوامل تر اغیز لاندې راولي او کوم کارونه دي چې باید ترسره شي تر څو د ټولنې غږ په دغو بهرنیو قدرتونو کې مطرح کړي؟ که نه نو بهرنۍ لویې تګلاري به په سیمه ییزه کچه زموږ کوچنیو ستراتیژیو ته انتظار ونه باسي. بهرني قوتونه خپل کار کوي موږ تل د بدلون له دورې وروسته چې له بهر څخه اداره کیږي، یوازې د پیښو شنونکي پاتې کیږو له دې ډیر څه نه.
دای فولادي: وګورئ، کله چې تاسو د سیاسي یووالي په اړه خبرې کوئ، تاسو د «له هزاره نه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنید» د تګلاري تر چتر لاندې خبرې کوئ. کله چې تاسو د سیاسي یووالي او د سیاسي ګوند د پرمختللو تشکیلاتو سره په یو ځواک بدل شئ، تاسو د یو تاسیس شوي ځواک سره سیمه ایزو او نړیوالو لوبو ته ننوځئ. پوښتنه کوم چې ولې په منځني ختیځ کې د ایران جګړې د سون توکې شئ؟ ځکه چې په هزاره کې دننه داسې واک نشته چې پرېکړه وکړي او داسې ځواک وي چې د هزاره ګانو د ګټو او ستراتیژیکو غوښتنو په وړاندې د دې لوبې د ترسره کولو مخه ونیسي. برعکس ستاسو مشر ځي د قاسم سلیماني نه مننه کوي، یا ستاسو بل مشر ځي د امریکا لخوا د وژل شوي قاسم سلیماني، په فاتحه کې د احمدي نژاد څنګ تر څنګ کښینې او خپل یادګاري عکس نړۍ ته خپروي. ښه، یو له دغو مشرانو څخه وايي چې د اجراییه ریاست د مرستیال په توګه تللی او بل وايي چې د سولې د عالي شورا د رییس په توګه تللی دی. نه، ته په هر لقب او مقام سره چې لاړې لاړې ، خو د هزاره ګانو د سیاسي مشرانو په توګه د قاسم سلیماني څه حق لرئ چې مننه وکړئ؟
پوښتنه کوم چې د هزاره ګانو مشر تر دې کچې ناپوه او بي شعوره وي چې په افغانستان او سیمه کې د هزاره ګانو ګټې او امنیت ته پام نه کوي. پایله به یې څه وي؟ آیا پایله يې همدا نه ده چې موږ په سیمه ایزو لوبو کې صفر یو او خام یو؟ وبه ګورو چې په کوم روش او تګلاره سیمه ییزو لوبو ته د ننه شوي یو. جهالت، بې شخصیتي او بد عملي، پایله یې څه ده؟ هغه څه چي اوس لرو، دا په ملي، سیمه ایز او نړیوال سیاست کې د ذلت او سپکاوي او وړوکیتوب او ذلت په معنا دی.
زه کولی شم په ډاډ سره ووایم او عقل یو کس ته حکم کوي چې کله تاسو په یو همغږي ځواک بدل شئ، امکان نلري چې د سیمې او نړۍ لوبغاړي به تاسو ته پام ونه کړي. هیڅ امکان نلري. کله چې تاسو په یو منظم توکمیز ځواک بدل شئ، خپل فکرونه، پلانونه او نظریات په ملي، سیمه ییزه او نړیواله کچه وړاندې کوئ. روښانه ده چې تاسو ته به پام کیږي.
اوس چې تاسو دمتفرقه او ویشل شویو خلکو په بڼه سیاست کوئ، څوک ستاسو سره ښکیلتیا ته لیواله دی؟ آیا تاسو کولی شئ د هزارستان دیموکراتیک جمهوریت په طرحي سره سیمه ایزو او نړیوالو لوبو ته د ننه شئ؟ هو، ستاسو دغه پلان بې له شکه قومي مصرف لري، خو په سیمه ییزو او نړیوالو لوبو کې به ستاسو غږ څوک نه اوري. هر هغه څوک چې له تا سره اړخ لګوي، که هغه درته ونه وايي، نو ځان ته به وايي چې ته له سادګۍ څخه بې ځایه خبرې کوې!
شیشه میډیا: ایا تاسو په هغه بستر کې سیمه ایزې او نړیوالې لوبې په پام کې نیولي چې تاسو یې هزاره ته د هزاره توکمیز ځواک بیرته راستنیدو لپاره خپله نوې تګلاره وړاندیز کړې؟ د ټولنې د تجربې بله برخه چې د ایډیالوژیکو سیاستونو له دورې څخه پاتې ده او هر څه تور او سپین کوي، په نړیوالو اړیکو کې هغه یا مطلقه غلامي او یا مطلقه دښمني ده. یعني که تاسو ملګري یاست، تاسو بالکل تسلیم شوي یاست او تاسو د بهرني سیاست عامل ګڼل کیږئ. که تاسو انکار کړئ، تاسو د هغه په پروړاندي دریږئ او تاسو په هر قیمت شده دښمن کوئ. لکه څنګه چې هزاره په خپلو کورنیو ټولنیزو اړیکو کې یو ډول تعامل ته ورسيږي او ټول سیاسي نخبه ګان د دوی د متقابل عمل په پایله کې یووالی ترلاسه کوي، د افغاني ټولنې په پراخ بستر کې، کله چې دوی د قومونو یا په اصطلاح د قومونو له نخبه ګانو سره خبرې کوي، یو له بل سره تعامل وکړي، د ښاغلي او نوکر او یا د مشر او کشر ورور تر منځ بحث نه وي.
په نړیوالو خبرو اترو کې تاسو هم د ځواک او ګډون له نړۍ سره ستاسو تعامل دوه اړخیز تعامل دی. او همکارۍ له دریځ څخه خبرې کوئ. تاسو خپلې موخې لرئ، تاسو خپلې تګلارې لرئ، نړۍ خپلې موخې او تګلارې لري. په نړیوالو اړیکو کې څوک څوک نه ردوي. هر ځواک خپلې تګلارې تعقیبوي. مګر دوی د تعامل ټکئ په شرایطو یا د خپلې ټولنې په ځانګړي کانټکست (شرایطو) کې پیدا کوي. غواړم په دې برخه کې ستاسو د خبرو جمع بندي واورم د دې لپاره چې ووایئ چې ستاسو د تګلاري مرحله بندي څنګه د ملي، سیمه ایزو او نړیوالو قدرتونو سره د تعامل په ډګر کې په پام کې نیول شوې ده چې خورا پراخه کیږي. په بل عبارت، تاسو د تیوریک (نظري) کارونو په مقابل کې کوم تدابیر نیولي دي یا هغه څه چې تاسو روښانتیا تر عنوان لاندې له هغه نه یادونه کوئ؟ په دې ډول چې په ټولنه کې د عملي اړتیاوو څخه وروسته پاتې نشي تاسو یوازې په یو وخت کې وغواړئ یا ونه غواړئ، ستاسو وړاندیز شوی تګلاره به یو تیورک (نظري) بحث ته راټیټه شي او ته ووایې چې دا خبره مو اورولې وه او دغه ټکئ مو هم ورته په ډاګه کړې وو خو چا پرې عمل ونکړ.
یعنی په کوم پلان مو فکر کړی تر څو ستاسو رول او کار مو د یو څارونکی په کچه راټیټ نه شی چې ووایی چې موږ دا وویل او دا وړاندوینه مو کړې وه خو هیچا پرې عمل نه دی کړی او نه مو نور مسوولیت په غاړه درلود. د دې په پرتله چې خپله خبره وساتو او په ټولنه کې پر چا تحمیل کړو؟ که غواړې چې په ټولنه کې دغه ورانه پروسه بدله کړي، ترڅو ټولنه له لید پرته د پراګماتزم په خطرناکه عملګرايئ کې ګیر نه شي، چې له یوې خوا یې همدا اوس له یوه اړخه ځوریږي، له بلې خوا، د عملګرو مشرانو د ناکامو تجربو په جال کې را ګیر نشې او له بلې خوا، په ملي او نړیوالو ډګرونو کې د رغنده تعاملاتو ډګر ته په ارامه او میتودیک ډول طئ کړي تر څو د هغه د تګلارو د مختلفو برخو تر منځ واټن کم وي. په ځانګړي ډول، هرڅومره چې هڅه کوي او خپل سیاسي یووالي ته پام کوي. د نړیوالو اړیکو ابتدايي تخمونه کیږدي او خپل پیغام نړیوالو حلقو ته هم ورسوې. تاسو دغه مرحلې په پراخه کار کې چي په مخکې لرئ، تاسو څنګه تشریح کوئ؟
دای فولادي: وګورئ، تاسو هغه یوه استخباراتې مهره بدلیدلیئ شئ چې د دې ادارو سره په شخصي ډول معامله وکړئ. کله چې تاسو د یو شخص په ډول معامله کوئ، نور وايي چې زه د دې معاش په بدل کې ستاسو څخه د دې خدمتونو تمه لرم؛ مګر کله چې تاسو د یو قوم د سیاسي یووالې په چوکاټ او یو پرمختللي ګوند کي په یو ځواک بدل شئ، دلته دا نور د راکړې ورکړې خبره نه ده، دا تعامل ده. د تعامل معنی دا ده چې تاسو یو څه اخلئ او یو څه ورکوئ. هغه هم د دواړو خواوو د ګټو په چوکاټ کې، نه چې ته ښاغلئ اوسي او زه یې غلام. یا هر څه چې تا امر کړی، زه به یې په ړوند ډول ترسره کړم. دا د شخصي معاملو او پرمختللي سیاسي ګوند ترمنځ توپیر دی چې د یو ملت استازیتوب کوي.
د هغه خبرو یوه برخه چې تاسو وویل چې موږ د اخلاقو ښوونکي په چوکاټ کې پاتې نشو ترڅو ووایو چې موږ وویل، خو هیچا عمل نه دی کړی، دا بیان اوس رفع شوی دی. ځکه چې اوس موږ په عمل کې د ننه یو. سبا به ووایو هو، موږ عمل کړئ؛ خو دا عمل په یو کس پورې اړه نه لري. خو که ووایې چې ته یو خائن او غدار او منافق یې، ښه، زه بیا وایم چې ولې د یو ملت سیاسي یووالی د یو شخص اخلاقي او شخصیتي ځانګړنو ته راکموي؟
زه له خپلو ټولو ملګرو سره همدا اوس د دې وینا له لارې ژمنه کوم چې هرکله چي هغه ورځ راشي چې له سیاسي یووالي وروسته د هزاره ګانو د مختللي ګوند لومړۍ کنګره جوړه شي، زه په هماغه کنګره کې ټولو نه خدای پامانې کوم. که اړتیا وه، زه به د مشاور په توګه پاتې شم او بیا به راشم او په خپل استعداد سره په ټولنه کې د فکر رامینځته کولو ته راستون کیږم. زه د لیکلو لپاره مهم کتابونه لرم. که غواړې همدا بد سړی چې اوس ستا لپاره په خر مشر بدل شوئ دئ، بیرته خپل کور ته لاړ شې، مهرباني وکړئ اوس هغه ساده خو حیاتي پوښتنې ته ځواب ورکړئ چې موږ باید د هزاره قوم د برخلیک د ژغورلو لپاره څه وکړو؟ دا یوه شخصي پوښتنه نه ده او د شخصي ګټو په موخه نه ده. دا د « له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک بیرته راستنیدو» د تګلارې لپاره یوه پوښتنه ده. زه پوهیږم چې لاره ستونزمنه او اوږده ده، مګر که موږ ټول په شعور، ایماندارۍ او ټینګ عزم سره حرکت وکړو. دا ستونزمنه لاره په اسانۍ سره طئ کیږي. زه تل ملګرو ته وایم چې د هزاره سیاسي یووالې په لاره کې لومړئ په پوهاوي سره ګامونه پورته کړو بیا او دوهم راځئ چې په صبر سره حرکت وکړو. دا لاره د صبر او پوهاوي پرته نشي طئ کیدی. دا د احساساتو سره نشي ترسره کیدی. د پوهاوي او صبر سره د پایلو د ترلاسه کولو لاره ویجاړونکې نه ده.
نوې تګلاره؛ د راتلونکي لپاره هیلي
شیشه میډیا: کله چې تاسو له هزاره څخه هزاره ته د توکمیز ځواک د بیرته راستنیدو د تګلارې په اړه خبرې کوئ او تاسو په لاره کې تشې او تېروتنې ښکاره کوئ، په ورته حال کي، تاسو هڅوئ چې صبر وکړئ او د دې لارې په چلولو کې د پوهاوي سره حرکت وکړئ. په حقیقت کې ، تاسو د خپلو خبرو په کونج کې د هیله مندئ بریښنا لیږدوئ. زه غواړم دلته بحث یو څه نور شخصي کړم او پوښتنه وکړم چي به واقعیت سره تاسو د راتلونکي په اړه څومره هیله مند یاست؟ کله چې تاسو راتلونکی ګورئ، تاسو د شته ستونزو او سختیو سره سره څومره خوشبین یاستئ چي دا طوفانونه تیریږي، دا توروالئ او تیاره چې اوس د ټولنې په ذهن او روح تسلط لري، دا به باثباته پاتې نشي او د پخوا په څیر به حتی د پخوا په پرتله خورا لنډ وي؟
ښه ده چې لږ څه په واضح ډول ووایئ چې له کوم ځای څخه د راتلو هیله لرئ، ټولنې ته خبرداری ورکوئ او ووایئ چې هغه فرصتونه به له لاسه ورنکړي چې په تیرو وختونو کې مو له لاسه ورکړي دي. راځئ چې احتیاط وکړو چې موږ یو ځل په دې فکري هیلو سره بیا په داسې کندې کې ونه غورځیږوو چې ننئ تجربې پنځه یا لس کاله وروسته تکرار شي. موږ باید یو څه په هوښیارۍ سره حرکت وکړو او دا هوښیارتیا ولرو ترڅو زموږ تجربې بیرته رانشي او پخپله تکرار نشي. پښتانه باید دا هوښیارتیا په ځان کې ولري، تاجک او ازبک باید دا هوښیارتیا په ځان کې ولري او د افغانستان ملت ټولې طبقې باید په ټولیزه توګه یې په پام کې ونیسئ. زه غواړم چې تاسو د همدي خپل شخصي لیدلوري څخه موږ ته خپله خوښبیني بیان کړئ او موږ ته ووایاست چې تاسو څه فکر کوئ او ایا تاسو واقعیا ډاډه یاست چې دا طوفانونه به تیریږي یا چې نه تیریږي نو چې کله دغه طوفانونه تیرشې، دوی به په خپل ځای له ایرو پرته بل څه باقي نه پریږدي؟
دای فولادي: وګورئ، د کار په پیل کې، تاسو باید خوښبین نه اوسئ او نه باید بدبینه اوسئ، ځکه چې تاسو د عمل په بهیر کې یاستئ او خوښبیني او بدبیني د پیښو او بدلونو پراختیا ده چې په لاره کې دي، افشا کوي. مګر ما تاسو ته دمخه وویل چې کله تاسو د یو نیم څخه تر دوه کلونو ترمنځ د کار لپاره وخت وټاکئ، مګر یوځل چې تاسو وګورئ همدغه کار په دریو یا څلورو اونیو کې ترلاسه کیږي، طبیعي ده چې دا ستاسو لپاره خوشبیني رامینځته کوي چې تاسو د دې لوی کار کولو تمه کولی شئ. مګر د خوښبینۍ او بدبینۍ سربیره، د یوه شې له ټولو سره ژمنه کوم او هغه دا ده چې یوه ورځ به راشي چې ونشم کولای مخکې لاړ شم؛ او هیڅکله به شاتګ نه کوو. موږ امکان لرې هغه ځای ته ورسیږو چیرې چې دوی بریالې شې او موږ هملته ودروي، مګر دوی هیڅکله موږ بیرته شا ته نشي بیولئ. ځکه چې لږ تر لږه دا مرکه زموږ تر شا ده. دا مرکه به په تاریخ کې پاتې شي او راتلونکي نسلونه به زما د مثبت یا منفي یا د نورو د خوښبینۍ او بدبینۍ په اساس قضاوت ونه کړي. دوی د خپل معقولیت پر بنسټ قضاوت کوي د تاریخ په یوه ټاکلي پړاو کې، د هزاره د سیاسي کړکېچ تر ټولو بده ورځ یوه ډله د «زموږ نن» او «د عدالت لپاره دوره» پس منظر سره راغله او په خپل صداقت سره يې تر اوسه د هزاره قوم واک ته ورساوه، د هزاره په توکمیز ځواک تر دې ځایه ورسیدل، خو په پائ د هزاره ګانو د سیاسي یووالي دښمنان وتوانېدل چې د هغوی مخه ونیسي؛ خو شا ته لاړ نه شول، په خپل ځای ودریدل ترڅو راتلونکې نسلونه له هغه ځایه پیول وکړي. وایو چې هیڅ شی د حقیقت خبري مخه نشي نیولی. سمه لاره به خامخا خپلې پایلې ته رسيږي، ډاډه اوسئ ستونزې شته، سترې ننګونې شته؛ مګر دا ښه ده چې پوه شئ چې بریالیتوب د خطر په مقابل کې ترلاسه کیږي. تاسو باید د بریالیتوب ترلاسه کولو لپاره خطر وکړئ ترڅو بریا ته ورسیږئ!
دریو مخاطبینو ته پیغام: هزاره، افغانستان ملت او نړیواله ټولنه
شیشه میډیا: په ځانګړې توګه د دریو مخاطبینو لپاره ستاسو وروستي خبرې څه دي: ستاسو مخاطب د هزاره خلکو په منځ کې، ستاسو مخاطب د افغانستان ملت په منځ کې او ستاسو مخاطب په نړیواله ټولنه کې؟
دای فولادي: زما مخاطب د هزاره په توګه هزاره ګانو ته زما دا ویډیو په دقت سره واورئ او دا متنونه لکه څنګه چې لیکل شوي په دقت سره ولولئ. که اړتیا شوه، څو ځله یې واورئ او ولولئ.
زما مخاطب د نورو قومونو په منځ کې دا دی چې خپل ذهن په کوچنیو فرعي شیانو مه بوختوئ. د بېلګې په توګه کرزی خپل ذهن د بین الافغاني دیالوګ په نوم مصروف ساتي. لاړ شئ خپل سیاستوال تر غاړه ونیسئ او پوښتنه وکړئ چې ولې سیاسي یووالئ نه لرئ. ستاسو په منځ کې څه پلاروژنه ده چې تاسو سره یو کیدئ نه شئ؟ حتی یو ډیر کم سواده سړی پوهیږي چې یووالی د نفاق څخه غوره دی. خو دا نخبه ګان چې د دومره د پوهې ادعا کوي، ولې د وحدت بلوغ ته نه دي رسېدلي؟ د دوی په بوټانو کې شګه چیرته ده چې هغه ومومي او دا شګه د دوی د بوټانو څخه وباسي.
نړیوالو مخاطبینو ته، زه یو ځل بیا د پاکستان او ایران دوو هیوادونو ته خطاب کوم او وایم چې له هزاره ګانو سره داسې چلند مه کوئ لکه څنګه مو چي تر اوسه کړی دی. دا ستاسو د سیاسي راتلونکو ګټو او د راتلونکي افغانستان سره ستاسو د اړیکو په ګټه نه ده. ډاډه اوسئ چې هزاره او د افغانستان هر قوم به په پښو ودریږي او سره یو موټئ کیږي. ژر یا وروسته، هزاره به یو مختللي ګوند ولري، مګر دا غوره ده چې موږ سره د انسانانو په څیر چلند وکړو، نه لکه یوه کتله چې دا خپل حق وګڼي چې ستاسو د ګټو لپاره قرباني شي. موږ د هیچا سره مخالف نه یو. خو څوک چې موږ د مقاومت لرونکی ډله ایزو لوبو په چوکاټ کې د خپلو ګټو لپاره د سون توکې په توګه تصور کړي، موږ حق لرو چې د هغه په وړاندې ودریږو او خپله خبره ووایو.
شیشه میډیا: مننه، ښاغلئ دای فولادي، زه هیله لرم چې یو ځل بیا دا بحثونه په ټولنه کې انعکاس کوي، داسي فرصت ومومو چي هم له دغو غبرګونو په ټولنه کي د ننه بیاکتنه وکړو او هم وګورو چې د دې خبرو چي موږ او تاسو يې اوس مطرح کوو تر راتلونکو خبرو پورې به د ټولنې افکار او تجربې څومره نوراصلاح شوي، ډیرمنظم او ډیر همغږي کیږي.
دای فولادي: مننه او له هغو دوستانو څخه هم مننه کوم چې په صبر او زغم سره یې دا خبرې واورېدې.
زه هیله لرم چې ټول به دا خبرې په عقلتوب سره قضاوت وکړي نه د سیاسي تعصبونو یا شخصي مخ انګیرنو سره په دې سره په ټولنه کې د جدي خبرو مخه نشي نیولای. هيله لرم چې دا خبرې به په عقلي معيار سره قضاوت وشي او کله چې دوی وویني چې عقل یې تاییدوي، عمل ته راشئ ترڅو دا پروسه په ډله ایز عمل او اراده سره بریالۍ شي او هزاره به هماغه ځواک ته ورسیږي چې وړتیا یې لري.
شیشه میډیا: بیا هم تاسو نه مننه
