فرهنگ، یکی از مهم‌ترین ارزش‌های هر جامعه است که ملت‌ها برای حفظ و بقای آن تلاش می‌کنند. در میان اقوام، آنانی برجسته‌اند که توانسته‌اند فرهنگ و رسوم ویژه‌ی خود را حفظ کنند. افغانستان نیز کشوری با تنوع قومی‌ست که همچون باغی از گل‌های رنگارنگ می‌درخشد. هر قوم در این سرزمین دارای رسوم و عنعنات خاص خود است و در این میان، مردم هزاره فرهنگی غنی و منحصر به‌فرد دارند.
نوزدهم می، روز تجلیل از فرهنگ و رسوم مردم هزاره است؛ روزی برای یادآوری خود، زبان خاص و فرهنگ دل‌نشین ما.
ما سبک متفاوتی از گویش فارسی و پوشش هزارگی را طی سالیان دراز حفظ کرده‌ایم. یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های آن، لباس‌های خامک‌دوزی با واسکت نقره، سلسله یا ماتیکه است که برای زیبایی پوشیده می‌شود. گوشواره‌های بزرگ نقره و گردن‌بندهایی که لباس هزارگی را چند برابر زیباتر می‌سازند نیز بخشی از این زیبایی‌اند.
«دوخت» (دختر) هزاره با چهره‌ی سپید و نوربندش، از دل چادری گلدوزی‌شده بیرون می‌آید و با پوشیدن این لباس، از فرهنگ خود یاد می‌کند. پسران نیز با پوشیدن لباس‌های هزارگی شامل یخن، واسکت و کلاه خامک‌دوزی، نمادهای فرهنگ سنتی خود را زنده نگه می‌دارند.
رخت‌های هزارگی چون نغمه یا شال، کریب ناز یا دودامنه، خال صنم، پک قیچی، تکه‌ی خال، خال دالر، گل‌نگار و … از جمله پارچه‌هایی هستند که با آن‌ها زیباترین لباس‌های کمرچین‌دار دوخته می‌شوند.
از جمله مناسبت‌هایی که مردم هزاره آن را برگزار می‌کنند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نوروز: مردم هزاره، بر اساس باور مذهبی خود، میزبان فصل و سال نو می‌شوند و نوروز را با شکوه گرامی می‌دارند.
روز فرهنگ هزاره- نوزدهم می: این مناسبت پس از سال 2017 تا کنون در سراسر جهان توسط مردم هزاره تجلیل می‌شود.
عید فطر و قربان: دو عید بزرگ اسلامی که مردم افغانستان، به‌ویژه هزاره‌ها، با شور و معنای بیشتری برگزار می‌کنند. این جشن‌ها نماد وحدت و همدلی میان اقوام مختلف تحت لوای اسلام هستند.
محرم و عاشورا: مهم‌ترین مراسم مذهبی برای مردم هزاره است. در این ایام، با نذر و عزاداری، مردم به یاد باورهای دینی خود می‌افتند.
سالیاد بابه مزاری: در بیست‌وچهارم حوت، سالروز شهادت بابه بزرگ، شهید عبدالعلی مزاری است. مردم هزاره از سراسر جهان، برای گرامی‌داشت خدمات این رهبر بزرگ، عشق و احترام خود را ابراز می‌کنند و تلاش می‌نمایند آرمان‌های او را زنده نگه دارند.
سفره‌ی بی‌بی: در ماه صفر، پس از محرم، مردم نذری می‌دهند و غذاهای محلی چون حلوای سرخ و دلده می‌پزند. در هر خانه دیگ بی‌بی بار می‌شود و همسایه‌ها و خویشاوندان مهمان سفره‌ی نذری می‌گردند.
شب یلدا، روز مادر و روز پدر: شب یلدا همراه با جشن و صله‌رحم برگزار می‌شود. روز مادر مصادف با تولد حضرت زهرا و روز پدر برابر با زادروز حضرت علی است که در این مناسبت‌ها مردم با تحفه‌هایی از جنس عشق از والدین خود تجلیل می‌کنند.
غذاهای محلی نیز بخشی از فرهنگ مردم هزاره‌اند؛ مانند: حلوای سرخ، دلده، شیر برنج، شیر روغو (روغن)، کوچِه مشنگ، قرتی، کشکو، آش پودینه، آگری دوغ، نان بوته، حلوای قندی، پتیر، پیرکی (بولانی تنوری) و … که بیشتر در روستاهای هزاره‌نشین دیده می‌شوند و سپس به خانه‌های مردم در شهرهایی مانند کابل و دیگر ولایت‌ها راه یافته‌اند.
گویش و شعرهای هزارگی نیز بخش مهمی از فرهنگ این مردم‌اند. هنرمندانی چون داوود سرخوش، صفدر توکلی، میر چمن سلطانی، آبه مرضا، عارف شاداب و دیگران با آوازهایی به زبان هزارگی، بخشی از هویت قومی‌شان را زنده نگه می‌دارند. در کنار آن، دمبوره‌ی هزارگی، سازی ویژه است که با صدایی دل‌نشین، هنر سنتی و اصیل این مردم را به گوش جهانیان می‌رساند.
در سال‌های اخیر، تحصیل و آموزش نیز به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ مردم ما شناخته شده‌اند. امروز در مکاتب و مراکز آموزشی، دانش‌آموزان با خواندن سرود و شعرهایی به گویش هزارگی و با لباس‌های رنگارنگ محلی، از روز فرهنگ خود تجلیل می‌کنند. همچنین مردم با گردهمایی‌ها و مهمانی‌ها، این روز را گرامی می‌دارند.
در پایان، من به‌عنوان یک دختر هزاره، این روز زیبا و با معنا را به همه‌ی مردم هزاره تبریک می‌گویم و امیدوارم بتوانیم فرهنگ‌مان را بیش از پیش زنده نگه داریم و به آن معنا ببخشیم.
نویسنده: دینا طاهری
